યદાઽયમાત્મા શુભેનાશુભેન વા રાગભાવેન પરિણમતિ તદા જપાતાપિચ્છરાગ- પરિણતસ્ફ ટિકવત્ પરિણામસ્વભાવઃ સન્ શુભોઽશુભશ્ચ ભવતિ . યદા પુનઃ શુદ્ધેનારાગભાવેન પરિણમતિ તદા શુદ્ધારાગપરિણતસ્ફ ટિકવત્પરિણામસ્વભાવઃ સન્ શુદ્ધો ભવતીતિ સિદ્ધં જીવસ્ય શુભાશુભશુદ્ધત્વમ્ ..૯.. પરિણામસબ્ભાવો પરિણામસદ્ભાવઃ સન્નિતિ . તદ્યથા --યથા સ્ફ ટિકમણિવિશેષો નિર્મલોઽપિ જપાપુષ્પાદિ- રક્તકૃષ્ણશ્વેતોપાધિવશેન રક્તકૃષ્ણશ્વેતવર્ણો ભવતિ, તથાઽયં જીવઃ સ્વભાવેન શુદ્ધબુદ્ધૈકસ્વરૂપોઽપિ વ્યવહારેણ ગૃહસ્થાપેક્ષયા યથાસંભવં સરાગસમ્યક્ત્વપૂર્વકદાનપૂજાદિશુભાનુષ્ઠાનેન, તપોધનાપેક્ષયા તુ મૂલોત્તરગુણાદિશુભાનુષ્ઠાનેન પરિણતઃ શુભો જ્ઞાતવ્ય ઇતિ . મિથ્યાત્વાવિરતિપ્રમાદકષાયયોગપઞ્ચપ્રત્યય- રૂપાશુભોપયોગેનાશુભો વિજ્ઞેયઃ . નિશ્ચયરત્નત્રયાત્મકશુદ્ધોપયોગેન પરિણતઃ શુદ્ધો જ્ઞાતવ્ય ઇતિ . કિંચ જીવસ્યાસંખ્યેયલોકમાત્રપરિણામાઃ સિદ્ધાન્તે મધ્યમપ્રતિપત્ત્યા મિથ્યાદૃષ્ટયાદિચતુર્દશગુણસ્થાનરૂપેણ કથિતાઃ . અત્ર પ્રાભૃતશાસ્ત્રે તાન્યેવ ગુણસ્થાનાનિ સંક્ષેપેણાશુભશુભશુદ્ધોપયોગરૂપેણ કથિતાનિ . કથમિતિ ચેત્ ---મિથ્યાત્વસાસાદનમિશ્રગુણસ્થાનત્રયે તારતમ્યેનાશુભોપયોગઃ, તદનન્તરમસંયતસમ્યગ્દ્રષ્ટિ- દેશવિરતપ્રમત્તસંયતગુણસ્થાનત્રયે તારતમ્યેન શુભોપયોગઃ, તદનન્તરમપ્રમત્તાદિક્ષીણકષાયાન્તગુણસ્થાન- ષટકે તારતમ્યેન શુદ્ધોપયોગઃ, તદનન્તરં સયોગ્યયોગિજિનગુણસ્થાનદ્વયે શુદ્ધોપયોગફલમિતિ

ટીકા : — જબ યહ આત્મા શુભ યા અશુભ રાગ ભાવસે પરિણમિત હોતા હૈ તબ જપા કુસુમ યા તમાલ પુષ્પકે (લાલ યા કાલે) રંગરૂપ પરિણમિત સ્ફ ટિકકી ભાઁતિ, પરિણામસ્વભાવ હોનેસે શુભ યા અશુભ હોતા હૈ (ઉસ સમય આત્મા સ્વયં હી શુભ યા અશુભ હૈ); ઔર જબ વહ શુદ્ધ અરાગભાવસે પરિણમિત હોતા હૈ તબ શુદ્ધ અરાગપરિણત (રંગ રહિત) સ્ફ ટિકકી ભાઁતિ, પરિણામસ્વભાવ હોનેસે શુદ્ધ હોતા હૈ . (ઉસ સમય આત્મા સ્વયં હી શુદ્ધ હૈ) . ઇસ પ્રકાર જીવકા શુભત્વ, અશુભત્વ ઔર શુદ્ધત્વ સિદ્ધ હુઆ .

ભાવાર્થ : — આત્મા સર્વથા કૂટસ્થ નહીં હૈ કિન્તુ સ્થિર રહકર પરિણમન કરના ઉસકા સ્વભાવ હૈ, ઇસલિયે વહ જૈસે જૈસે ભાવોંસે પરિણમિત હોતા હૈ વૈસા વૈસા હી વહ સ્વયં હો જાતા હૈ . જૈસે સ્ફ ટિકમણિ સ્વભાવસે નિર્મલ હૈ તથાપિ જબ વહ લાલ યા કાલે ફૂ લકે સંયોગ નિમિત્તસે પરિણમિત હોતા હૈ તબ લાલ યા કાલા સ્વયં હી હો જાતા હૈ . ઇસીપ્રકાર આત્મા સ્વભાવસે શુદ્ધ- બુદ્ધ -એકસ્વરૂપી હોને પર ભી વ્યવહારસે જબ ગૃહસ્થદશામેં સમ્યક્ત્વ પૂર્વક દાનપૂજાદિ શુભ અનુષ્ઠાનરૂપ શુભોપયોગમેં ઔર મુનિદશામેં મૂલગુણ તથા ઉત્તરગુણ ઇત્યાદિ શુભ અનુષ્ઠાનરૂપ શુભોપયોગમેં પરિણમિત હોતા હૈ તબ સ્વયં હી શુભ હોતા હૈ, ઔર જબ મિથ્યાત્વાદિ પાઁચ પ્રત્યયરૂપ અશુભોપયોગમેં પરિણમિત હોતા હૈ તબ સ્વયં હી અશુભ હોતા હૈ ઔર જૈસે સ્ફ ટિકમણિ અપને સ્વાભાવિક નિર્મલ રંગમેં પરિણમિત હોતા હૈ તબ સ્વયં હી શુદ્ધ હોતા હૈ, ઉસી પ્રકાર આત્મા ભી જબ નિશ્ચય રત્નત્રયાત્મક શુદ્ધોપયોગમેં પરિણમિત હોતા હૈ તબ સ્વયં હી શુદ્ધ હોતા હૈ

૧૪પ્રવચનસાર[ ભગવાનશ્રીકુંદકુંદ-