ણત્થિ વિણા પરિણામં અત્થો અત્થં વિણેહ પરિણામો .
ન ખલુ પરિણામમન્તરેણ વસ્તુ સત્તામાલમ્બતે . વસ્તુનો દ્રવ્યાદિભિઃ પરિણામાત્ પૃથગુપલમ્ભાભાવાન્નિઃપરિણામસ્ય ખરશૃંગકલ્પત્વાદ્ દ્રશ્યમાનગોરસાદિપરિણામવિરોધાચ્ચ . ભાવાર્થઃ ..૯.. અથ નિત્યૈકાન્તક્ષણિકૈકાન્તનિષેધાર્થં પરિણામપરિણામિનોઃ પરસ્પરં કથંચિદભેદં દર્શયતિ — ણત્થિ વિણા પરિણામં અત્થો મુક્તજીવે તાવત્કથ્યતે, સિદ્ધપર્યાયરૂપશુદ્ધપરિણામં વિના શુદ્ધજીવપદાર્થો નાસ્તિ . કસ્માત્ . સંજ્ઞાલક્ષણપ્રયોજનાદિભેદેઽપિ પ્રદેશભેદાભાવાત્ . અત્થં વિણેહ પરિણામો મુક્તાત્મપદાર્થં વિના ઇહ જગતિ શુદ્ધાત્મોપલમ્ભલક્ષણઃ સિદ્ધપર્યાયરૂપઃ શુદ્ધપરિણામો નાસ્તિ . કસ્માત્ . સંજ્ઞાદિભેદેઽપિ પ્રદેશભેદાભાવાત્ . દવ્વગુણપજ્જયત્થો આત્મસ્વરૂપં દ્રવ્યં, તત્રૈવ કેવલજ્ઞાનાદયો ગુણાઃ, સિદ્ધરૂપઃ પર્યાયશ્ચ, ઇત્યુક્તલક્ષણેષુ દ્રવ્યગુણપર્યાયેષુ તિષ્ઠતીતિ દ્રવ્યગુણપર્યાયસ્થો ભવતિ . સ
સિદ્ધાન્ત ગ્રન્થોંમેં જીવકે અસંખ્ય પરિણામોંકો મધ્યમ વર્ણનસે ચૌદહ ગુણસ્થાનરૂપ કહા ગયા હૈ . ઉન ગુણસ્થાનોંકો સંક્ષેપસે ‘ઉપયોગ’ રૂપ વર્ણન કરતે હુએ, પ્રથમ તીન ગુણસ્થાનોંમેં તારતમ્યપૂર્વક (ઘટતા હુઆ) અશુભોપયોગ, ચૌથે સે છટ્ઠે ગુણસ્થાન તક તારતમ્ય પૂર્વક (બઢતા હુઆ) શુભોપયોગ, સાતવેંસે બારહવેં ગુણસ્થાન તક તારતમ્ય પૂર્વક શુદ્ધોપયોગ ઔર અન્તિમ દો ગુણસ્થાનોંમેં શુદ્ધોપયોગકા ફલ કહા ગયા હૈ, — ઐસા વર્ણન કથંચિત્ હો સકતા હૈ ..૯..
અબ પરિણામ વસ્તુકા સ્વભાવ હૈ યહ નિશ્ચય કરતે હૈં : —
અન્વયાર્થ : — [ઇહ ] ઇસ લોકમેં [પરિણામં વિના ] પરિણામકે બિના [અર્થઃ નાસ્તિ ] પદાર્થ નહીં હૈ, [અર્થં વિના ] પદાર્થકે બિના [પરિણામઃ ] પરિણામ નહીં હૈ; [અર્થઃ ] પદાર્થ [દ્રવ્યગુણપર્યયસ્થઃ ] દ્રવ્ય -ગુણ -પર્યાયમેં રહનેવાલા ઔર [અસ્તિત્વનિર્વૃત્તઃ ] (ઉત્પાદ- વ્યયધ્રૌવ્યમય) અસ્તિત્વસે બના હુઆ હૈ ..૧૦..
ટીકા : — પરિણામકે બિના વસ્તુ અસ્તિત્વ ધારણ નહીં કરતી, ક્યોંકિ વસ્તુ દ્રવ્યાદિકે દ્વારા (દ્રવ્ય -ક્ષેત્ર -કાલ -ભાવસે) પરિણામસે ભિન્ન અનુભવમેં (દેખનેમેં) નહીં આતી, ક્યોંકિ
ગુણ -દ્રવ્ય -પર્યયસ્થિત ને અસ્તિત્વસિદ્ધ પદાર્થ છે .૧૦.