અન્તરેણ વસ્તુ પરિણામોઽપિ ન સત્તામાલમ્બતે . સ્વાશ્રયભૂતસ્ય વસ્તુનોઽભાવે નિરાશ્રયસ્ય પરિણામસ્ય શૂન્યત્વપ્રસંગાત્ . વસ્તુ પુનરૂર્ધ્વતાસામાન્યલક્ષણે દ્રવ્યે સહભાવિવિશેષલક્ષણેષુ ગુણેષુ ક્રમભાવિવિશેષલક્ષણેષુ પર્યાયેષુ વ્યવસ્થિતમુત્પાદવ્યયધ્રૌવ્યમયાસ્તિત્વેન નિર્વર્તિત- નિર્વૃત્તિમચ્ચ . અતઃ પરિણામસ્વભાવમેવ ..૧૦.. કઃ કર્તા . અત્થો પરમાત્મપદાર્થઃ, સુવર્ણદ્રવ્યપીતત્વાદિગુણકુણ્ડલાદિપર્યાયસ્થસુવર્ણપદાર્થવત્ . પુનશ્ચ કિંરૂપઃ . અત્થિત્તણિવ્વત્તો શુદ્ધદ્રવ્યગુણપર્યાયાધારભૂતં યચ્છુદ્ધાસ્તિત્વં તેન નિર્વૃત્તોઽસ્તિત્વનિર્વૃત્તઃ, સુવર્ણદ્રવ્યગુણપર્યાયાસ્તિત્વનિર્વૃત્તસુવર્ણપદાર્થવદિતિ . અયમત્ર તાત્પર્યાર્થઃ . યથા ---મુક્તજીવે દ્રવ્યગુણ- પર્યાયત્રયં પરસ્પરાવિનાભૂતં દર્શિતં તથા સંસારિજીવેઽપિ મતિજ્ઞાનાદિવિભાવગુણેષુ નરનારકાદિ- વિભાવપર્યાયેષુ નયવિભાગેન યથાસંભવં વિજ્ઞેયમ્, તથૈવ પુદ્ગલાદિષ્વપિ . એવં શુભાશુભ- શુદ્ધપરિણામવ્યાખ્યાનમુખ્યત્વેન તૃતીયસ્થલે ગાથાદ્વયં ગતમ્ ..૧૦.. અથ વીતરાગસરાગચારિત્રસંજ્ઞયોઃ (૧) પરિણામ રહિત વસ્તુ ગધેકે સીંગકે સમાન હૈ, (૨) તથા ઉસકા, દિખાઈ દેનેવાલે ગોરસ ઇત્યાદિ (દૂધ, દહી વગૈરહ) કે પરિણામોંકે સાથ ૧વિરોધ આતા હૈ . (જૈસે – પરિણામકે બિના વસ્તુ અસ્તિત્વ ધારણ નહીં કરતી ઉસી પ્રકાર) વસ્તુકે બિના પરિણામ ભી અસ્તિત્વકો ધારણ નહીં કરતા, ક્યોંકિ સ્વાશ્રયભૂત વસ્તુકે અભાવમેં (અપને આશ્રયરૂપ જો વસ્તુ હૈ વહ ન હો તો ) નિરાશ્રય પરિણામકો શૂન્યતાકા પ્રસંગ આતા હૈ .
ઔર વસ્તુ તો ૨ઊ ર્ધ્વતાસામાન્યસ્વરૂપ દ્રવ્યમેં, સહભાવી વિશેષસ્વરૂપ (સાથ હી સાથ રહનેવાલે વિશેષ -ભેદ જિનકા સ્વરૂપ હૈ ઐસે) ગુણોંમેં તથા ક્રમભાવી વિશેષસ્વરૂપ પર્યાયોંમેં રહી હુઈ ઔર ઉત્પાદ -વ્યય -ધ્રૌવ્યમય અસ્તિત્વસે બની હુઈ હૈ; ઇસલિયે વસ્તુ પરિણામ- સ્વભાવવાલી હી હૈ .
ભાવાર્થ : — જહાઁ જહાઁ વસ્તુ દિખાઈ દેતી હૈ વહાઁ વહાઁ પરિણામ દિખાઈ દેતા હૈ . જૈસે — ગોરસ અપને દૂધ, દહી ઘી, છાછ ઇત્યાદિ પરિણામોંસે યુક્ત હી દિખાઈ દેતા હૈ . જહાઁ પરિણામ નહીં હોતા વહાઁ વસ્તુ ભી નહીં હોતી . જૈસે કાલાપન, સ્નિગ્ધતા ઇત્યાદિ પરિણામ નહીં હૈ તો ગધેકે સીંગરૂપ વસ્તુ ભી નહીં હૈ . ઇસસે સિદ્ધ હુઆ કિ વસ્તુ પરિણામ રહિત કદાપિ નહીં હોતી . જૈસે વસ્તુ પરિણામકે બિના નહીં હોતી ઉસીપ્રકાર પરિણામ ભી વસ્તુકે બિના નહીં હોતે, ક્યોંકિ વસ્તુરૂપ આશ્રયકે બિના પરિણામ કિસકે આશ્રયસે રહેંગે ? ગોરસરૂપ આશ્રયકે બિના દૂધ, દહી ઇત્યાદિ પરિણામ કિસકે આધારસે હોંગે ?
૧૬પ્રવચનસાર[ ભગવાનશ્રીકુંદકુંદ-
૧. યદિ વસ્તુકો પરિણામ રહિત માના જાવે તો ગોરસ ઇત્યાદિ વસ્તુઓંકે દૂધ, દહી આદિ જો પરિણામ પ્રત્યક્ષ દિખાઈ દેતે હૈં ઉનકે સાથ વિરોધ આયેગા .
૨. કાલકી અપેક્ષાસે સ્થિર હોનેકો અર્થાત્ કાલાપેક્ષિત પ્રવાહકો ઊ ર્ધ્વતા અથવા ઊઁ ચાઈ કહા જાતા હૈ . ઊ ર્ધ્વતાસામાન્ય અર્થાત્ અનાદિ -અનન્ત ઉચ્ચ (કાલાપેક્ષિત) પ્રવાહસામાન્ય દ્રવ્ય હૈ .