યદાયમાત્મા મનાગપિ ધર્મપરિણતિમનાસાદયન્નશુભોપયોગપરિણતિમાલમ્બતે તદા કુમનુષ્યતિર્યઙ્નારકભ્રમણરૂપં દુઃખસહસ્રબન્ધમનુભવતિ . તતશ્ચારિત્રલવસ્યાપ્યભાવાદત્યન્તહેય એવાયમશુભોપયોગ ઇતિ ..૧૨..
એવમયમપાસ્તસમસ્તશુભાશુભોપયોગવૃત્તિઃ શુદ્ધોપયોગવૃત્તિમાત્મસાત્કુર્વાણઃ શુદ્ધોપયોગા- ધિકારમારભતે . તત્ર શુદ્ધોપયોગફલમાત્મનઃ પ્રોત્સાહનાર્થમભિષ્ટૌતિ — પૂર્વમનાકુલત્વલક્ષણપારમાર્થિકસુખવિપરીતમાકુલત્વોત્પાદકં સ્વર્ગસુખં લભતે . પશ્ચાત્ પરમ- સમાધિસામગ્રીસદ્ભાવે મોક્ષં ચ લભતે ઇતિ સૂત્રાર્થઃ ..૧૧.. અથ ચારિત્રપરિણામાસંભવાદત્યન્ત- હેયસ્યાશુભોપયોગસ્ય ફલં દર્શયતિ ---અસુહોદએણ અશુભોદયેન આદા આત્મા કુણરો તિરિયો ભવીય ણેરઇયો કુનરસ્તિર્યઙ્નારકો ભૂત્વા . કિં કરોતિ . દુક્ખસહસ્સેહિં સદા અભિદ્દુદો ભમદિ અચ્ચંતં દુઃખસહસ્રૈઃ સદા સર્વકાલમભિદ્રુતઃ કદર્થિતઃ પીડિતઃ સન્ સંસારે અત્યન્તં ભ્રમતીતિ . તથાહિ ---નિર્વિકારશુદ્ધાત્મ- તત્ત્વરુચિરૂપનિશ્ચયસમ્યક્ત્વસ્ય તત્રૈવ શુદ્ધાત્મન્યવિક્ષિપ્તચિત્તવૃત્તિરૂપનિશ્ચયચારિત્રસ્ય ચ વિલક્ષણેન વિપરીતાભિનિવેશજનકેન દ્રષ્ટશ્રુતાનુભૂતપઞ્ચેન્દ્રિયવિષયાભિલાષતીવ્રસંક્લેશરૂપેણ ચાશુભોપયોગેન યદુપાર્જિતં પાપકર્મ તદુદયેનાયમાત્મા સહજશુદ્ધાત્માનન્દૈકલક્ષણપારમાર્થિકસુખવિપરીતેન દુઃખેન દુઃખિતઃ સન્ સ્વસ્વભાવભાવનાચ્યુતો ભૂત્વા સંસારેઽત્યન્તં ભ્રમતીતિ તાત્પર્યાર્થઃ . એવમુપયોગત્રય- ફલકથનરૂપેણ ચતુર્થસ્થલે ગાથાદ્વયં ગતમ્ ..૧૨.. અથ શુભાશુભોપયોગદ્વયં નિશ્ચયનયેન હેયં જ્ઞાત્વા શુદ્ધોપયોગાધિકારં પ્રારભમાણઃ, શુદ્ધાત્મભાવનામાત્મસાત્કુર્વાણઃ સન્ જીવસ્ય પ્રોત્સાહનાર્થં શુદ્ધો- પયોગફલં પ્રકાશયતિ . અથવા દ્વિતીયપાતનીકા --યદ્યપિ શુદ્ધોપયોગફલમગ્રે જ્ઞાનં સુખં ચ સંક્ષેપેણ
અન્વયાર્થ : — [અશુભોદયેન ] અશુભ ઉદયસે [આત્મા ] આત્મા [કુનરઃ ] કુમનુષ્ય [તિર્યગ્ ] તિર્યંચ [નૈરયિકઃ ] ઔર નારકી [ભૂત્વા ] હોકર [દુઃખસહસ્રૈઃ ] હજારોં દુઃખોંસે [સદા અભિદ્રુતઃ ] સદા પીડિત હોતા હુઆ [અત્યંતં ભ્રમતિ ] (સંસારમેં) અત્યન્ત ભ્રમણ કરતા હૈ ..૧૨..
ટીકા : — જબ યહ આત્મા કિંચિત્ માત્ર ભી ધર્મપરિણતિકો પ્રાપ્ત ન કરતા હુઆ અશુભોપયોગ પરિણતિકા અવલમ્બન કરતા હૈ, તબ વહ કુમનુષ્ય, તિર્યંચ ઔર નારકીકે રૂપમેં પરિભ્રમણ કરતા હુઆ (તદ્રૂપ) હજારોં દુઃખોંકે બન્ધનકા અનુભવ કરતા હૈ; ઇસલિયે ચારિત્રકે લેશમાત્રકા ભી અભાવ હોનેસે યહ અશુભોપયોગ અત્યન્ત હેય હી હૈ ..૧૨..
ઇસપ્રકાર યહ ભાવ (ભગવાન કુન્દકુન્દાચાર્ય દેવ) સમસ્ત શુભાશુભોપયોગવૃત્તિકો (શુભઉપયોગરૂપ ઔર અશુભ ઉપયોગરૂપ પરિણતિકો) ✽અપાસ્ત કર (હેય માનકર, તિરસ્કાર
✽ અપાસ્ત કરના = તિરસ્કાર કરના; હેય માનના; દૂર કરના; છોડ દેના.