યથા હિ જાત્યજામ્બૂનદસ્યાંગદપર્યાયેણોત્પત્તિદ્રર્ષ્ટા, પૂર્વવ્યવસ્થિતાંગુલીયકાદિપર્યાયેણ ચ વિનાશઃ, પીતતાદિપર્યાયેણ તૂભયત્રાપ્યુત્પત્તિવિનાશાવનાસાદયતઃ ધ્રુવત્વમ્; એવમખિલદ્રવ્યાણાં શુદ્ધવ્યઞ્જનપર્યાયાપેક્ષયા સિદ્ધપર્યાયેણોત્પાદઃ, સંસારપર્યાયેણ વિનાશઃ, કેવલજ્ઞાનાદિગુણાધારદ્રવ્યત્વેન ધ્રૌવ્યમિતિ . તતઃ સ્થિતં દ્રવ્યાર્થિકનયેન નિત્યત્વેઽપિ પર્યાયાર્થિકનયેનોત્પાદવ્યયધ્રૌવ્યત્રયં સંભવતીતિ ..૧૭.. અથોત્પાદાદિત્રયં યથા સુવર્ણાદિમૂર્તપદાર્થેષુ દૃશ્યતે તથૈવામૂર્તેઽપિ સિદ્ધસ્વરૂપે વિજ્ઞેયં પદાર્થત્વાદિતિ નિરૂપયતિ — ઉપ્પાદો ય વિણાસો વિજ્જદિ સવ્વસ્સ અટ્ઠજાદસ્સ ઉત્પાદશ્ચ વિનાશશ્ચ વિદ્યતે તાવત્સર્વસ્યાર્થજાતસ્ય પદાર્થસમૂહસ્ય . કેન કૃત્વા . પજ્જાએણ દુ કેણવિ પર્યાયેણ તુ કેનાપિ વિવક્ષિતેનાર્થવ્યઞ્જનરૂપેણ સ્વભાવવિભાવરૂપેણ વા . સ ચાર્થઃ કિંવિશિષ્ટઃ . અટ્ઠો ખલુ હોદિ સબ્ભૂદો અર્થઃ ખલુ સ્ફુ ટં સત્તાભૂતઃ સત્તાયા અભિન્નો ભવતીતિ . તથાહિ — સુવર્ણગોરસમૃત્તિકાપુરુષાદિમૂર્ત- પદાર્થેષુ યથોત્પાદાદિત્રયં લોકે પ્રસિદ્ધં તથૈવામૂર્તેઽપિ મુક્તજીવે . યદ્યપિ શુદ્ધાત્મરુચિપરિચ્છિત્તિ-
અબ, ઉત્પાદ આદિ તીનોં (ઉત્પાદ, વ્યય ઔર ધ્રૌવ્ય) સર્વ દ્રવ્યોંકે સાધારણ હૈ ઇસલિયે શુદ્ધ આત્મા (કેવલી ભગવાન ઔર સિદ્ધ ભગવાન) કે ભી ૧અવશ્યમ્ભાવી હૈ ઐસા વ્યક્ત કરતે હૈં : —
અન્વયાર્થ : — [ઉત્પાદઃ ] કિસી પર્યાયસે ઉત્પાદ [વિનાશઃ ચ ] ઔર કિસી પર્યાયસે વિનાશ [સર્વસ્ય ] સર્વ [અર્થજાતસ્ય ] પદાર્થમાત્રકે [વિદ્યતે ] હોતા હૈ; [કેન અપિ પર્યાયેણ તુ ] ઔર કિસી પર્યાયસે [અર્થઃ ] પદાર્થ [સદ્ભૂતઃ ખલુ ભવતિ ] વાસ્તવમેં ધ્રુવ હૈ ..૧૮..
ટીકા : — જૈસે ઉત્તમ સ્વર્ણકી બાજૂબન્દરૂપ પર્યાયસે ઉત્પત્તિ દિખાઈ દેતી હૈ, પૂર્વ અવસ્થારૂપસે વર્તનેવાલી અઁગૂઠી ઇત્યાદિક પર્યાયસે વિનાશ દેખા જાતા હૈ ઔર પીલાપન ઇત્યાદિ
વળી કોઈ પર્યયથી દરેક પદાર્થ છે સદ્ભૂત ખરે.૧૮.
૩૦પ્રવચનસાર[ ભગવાનશ્રીકુંદકુંદ-
૧. અવશ્યમ્ભાવી = જરૂર હોનેવાલા; અપરિહાર્ય્ય .