કેનચિત્પર્યાયેણોત્પાદઃ કેનચિદ્વિનાશઃ કેનચિદ્ધ્ર્રૌવ્યમિત્યવબોદ્ધવ્યમ્ . અતઃ શુદ્ધાત્મનોઽપ્યુત્પા- દાદિત્રયરૂપં દ્રવ્યલક્ષણભૂતમસ્તિત્વમવશ્યંભાવિ ..૧૮.. નિશ્ચલાનુભૂતિલક્ષણસ્ય સંસારાવસાનોત્પન્નકારણસમયસારપર્યાયસ્ય વિનાશો ભવતિ તથૈવ કેવલ- જ્ઞાનાદિવ્યક્તિરૂપસ્ય કાર્યસમયસારપર્યાયસ્યોત્પાદશ્ચ ભવતિ, તથાપ્યુભયપર્યાયપરિણતાત્મદ્રવ્યત્વેન ધ્રૌવ્યત્વં પદાર્થત્વાદિતિ . અથવા યથા જ્ઞેયપદાર્થાઃ પ્રતિક્ષણં ભઙ્ગત્રયેણ પરિણમન્તિ તથા જ્ઞાનમપિ પરિચ્છિત્ત્યપેક્ષયા ભઙ્ગત્રયેણ પરિણમતિ . ષટ્સ્થાનગતાગુરુલઘુકગુણવૃદ્ધિહાન્યપેક્ષયા વા ભઙ્ગત્રયમવ- બોદ્ધવ્યમિતિ સૂત્રતાત્પર્યમ્ ..૧૮.. એવં સિદ્ધજીવે દ્રવ્યાર્થિકનયેન નિત્યત્વેઽપિ વિવક્ષિતપર્યાયેણોત્પાદ- વ્યયધ્રૌવ્યસ્થાપનરૂપેણ દ્વિતીયસ્થલે ગાથાદ્વયં ગતમ્ . અથ તં પૂર્વોક્તસર્વજ્ઞં યે મન્યન્તે તે સમ્યગ્દૃષ્ટયો ભવન્તિ, પરમ્પરયા મોક્ષં ચ લભન્ત ઇતિ પ્રતિપાદયતિ —
તં સવ્વટ્ઠવરિટ્ઠં તં સર્વાર્થવરિષ્ઠં ઇટ્ઠં ઇષ્ટમભિમતં . કૈઃ . અમરાસુરપ્પહાણેહિં અમરાસુરપ્રધાનૈઃ . યે સદ્દહંતિ યે શ્રદ્દધતિ રોચન્તે જીવા ભવ્યજીવાઃ . તેસિં તેષામ્ . દુક્ખાણિ વીતરાગપારમાર્થિક- સુખવિલક્ષણાનિ દુઃખાનિ . ખીયંતિ વિનાશં ગચ્છન્તિ, ઇતિ સૂત્રાર્થઃ ..“ “ “ “ “
પર્યાયસે દોનોંમેં (બાજૂબન્દ ઔર અઁગૂઠી મેં) ઉત્પત્તિ -વિનાશકો પ્રાપ્ત ન હોનેસે ધ્રૌવ્યત્વ દિખાઈ દેતા હૈ . ઇસપ્રકાર સર્વ દ્રવ્યોંકે કિસી પર્યાયસે ઉત્પાદ, કિસી પર્યાયસે વિનાશ ઔર કિસી પર્યાયસે ધ્રૌવ્ય હોતા હૈ, ઐસા જાનના ચાહિએ . ઇસસે (યહ કહા ગયા હૈ કિ) શુદ્ધ આત્માકે ભી દ્રવ્યકા લક્ષણભૂત ઉત્પાદ, વ્યય, ધ્રૌવ્યરૂપ અસ્તિત્વ અવશ્યમ્ભાવી હૈ .
ભાવાર્થ : — દ્રવ્યકા લક્ષણ અસ્તિત્વ હૈ ઔર અસ્તિત્વ ઉત્પાદ -વ્યય -ધ્રૌવ્યરૂપ હૈ . ઇસલિયે કિસી પર્યાયસે ઉત્પાદ, કિસી પર્યાયસે વિનાશ ઔર કિસી પર્યાયસે ધ્રૌવ્યત્વ પ્રત્યેક પદાર્થકે હોતા હૈ .
પ્રશ્ન : — ‘દ્રવ્યકા અસ્તિત્વ ઉત્પાદાદિક તીનોંસે ક્યોં કહા હૈ ? એકમાત્ર ધ્રૌવ્યસે હી કહના ચાહિયે; ક્યોંકિ જો ધ્રુવ રહતા હૈ વહ સદા બના રહ સકતા હૈ ?’
ઉત્તર : — યદિ પદાર્થ ધ્રુવ હી હો તો મિટ્ટી, સોના, દૂધ ઇત્યાદિ સમસ્ત પદાર્થ એક હી સામાન્ય આકારસે રહના ચાહિયે; ઔર ઘડા, કુંડલ, દહી ઇત્યાદિ ભેદ કભી ન હોના ચાહિયે . કિન્તુ ઐસા નહીં હોતા અર્થાત્ ભેદ તો અવશ્ય દિખાઈ દેતે હૈં . ઇસલિયે પદાર્થ સર્વથા ધ્રુવ ન રહકર કિસી પર્યાયસે ઉત્પન્ન ઔર કિસી પર્યાયસે નષ્ટ ભી હોતે હૈં . યદિ ઐસા ન માના જાયે તો સંસારકા હી લોપ હો જાયે .
૧. ઐસી જો જો ગાથાયેં શ્રી અમૃતચંદ્રાચાર્યવિરચિત તત્ત્વપ્રદીપિકા ટીકામેં નહીં લેકિન શ્રી જયસેનાચાર્યદેવ વિરચિત તાત્પર્યવૃત્તિ ટીકામેં હૈ ઉન ગાથાઓંકે અંતમેં (“) કરકે ઉન ગાથાઓંકો અલગ નંબર દિયે હૈ.