જ્ઞાનં હિ ત્રિસમયાવચ્છિન્નસર્વદ્રવ્યપર્યાયરૂપવ્યવસ્થિતવિશ્વજ્ઞેયાકારાનાક્રામત્ સર્વગતમુક્તં, તથાભૂતજ્ઞાનમયીભૂય વ્યવસ્થિતત્વાદ્ભગવાનપિ સર્વગત એવ . એવં સર્વગતજ્ઞાનવિષયત્વાત્સર્વેઽર્થા અપિ સર્વગતજ્ઞાનાવ્યતિરિક્તસ્ય ભગવતસ્તસ્ય તે વિષયા ઇતિ ભણિતત્વાત્તદ્ગતા એવ ભવન્તિ .
તત્ર નિશ્ચયનયેનાનાકુલત્વલક્ષણસૌખ્યસંવેદનત્વાધિષ્ઠાનત્વાવચ્છિન્નાત્મપ્રમાણજ્ઞાનસ્વ- તત્ત્વાપરિત્યાગેન વિશ્વજ્ઞેયાકારાનનુપગમ્યાવબુધ્યમાનોઽપિ વ્યવહારનયેન ભગવાન્ સર્વગત ઇતિ વ્યપદિશ્યતે . તથા નૈમિત્તિકભૂતજ્ઞેયાકારાનાત્મસ્થાનવલોક્ય સર્વેઽર્થાસ્તદ્ગતા ઇત્યુપચર્યન્તે . ન ચ તેષાં પરમાર્થતોઽન્યોન્યગમનમસ્તિ, સર્વદ્રવ્યાણાં સ્વરૂપનિષ્ઠત્વાત્ . અયં ક્રમો જ્ઞાનેઽપિ નિશ્ચેયઃ ..૨૬.. સર્વજ્ઞઃ . કસ્માત્ સર્વગતો ભવતિ . જિણો જિનઃ ણાણમયાદો ય જ્ઞાનમયત્વાદ્ધેતોઃ સવ્વે વિ ય તગ્ગયા જગદિ અટ્ઠા સર્વેઽપિ ચ યે જગત્યર્થાસ્તે દર્પણે બિમ્બવદ્ વ્યવહારેણ તત્ર ભગવતિ ગતા ભવન્તિ . કસ્માત્ . તે ભણિદા તેઽર્થાસ્તત્ર ગતા ભણિતાઃ વિસયાદો વિષયત્વાત્પરિચ્છેદ્યત્વાત્ જ્ઞેયત્વાત્ . કસ્ય . તસ્સ તસ્ય ભગવત ઇતિ . તથાહિ ---યદનન્તજ્ઞાનમનાકુલત્વલક્ષણાનન્તસુખં ચ તદાધારભૂતસ્તાવદાત્મા . ઇત્થં- ભૂતાત્મપ્રમાણં જ્ઞાનમાત્મનઃ સ્વસ્વરૂપં ભવતિ . ઇત્થંભૂતં સ્વસ્વરૂપં દેહગતમપરિત્યજન્નેવ લોકાલોકં પરિચ્છિનત્તિ . તતઃ કારણાદ્વયવહારેણ સર્વગતો ભણ્યતે ભગવાન્ . યેન ચ કારણેન નીલપીતાદિબહિઃ- પદાર્થા આદર્શે બિમ્બવત્ પરિચ્છિત્ત્યાકારેણ જ્ઞાને પ્રતિફલન્તિ તતઃ કારણાદુપચારેણાર્થકાર્યભૂતા
ટીકા : — જ્ઞાન ત્રિકાલકે સર્વ દ્રવ્ય – પર્યાયરૂપ પ્રવર્તમાન સમસ્ત જ્ઞેયાકારોંકો પહુઁચ જાનેસે ( – જાનતા હોનેસે) સર્વગત કહા ગયા હૈ; ઔર ઐસે (સર્વગત) જ્ઞાનમય હોકર રહનેસે ભગવાન ભી સર્વગત હી હૈં . ઇસપ્રકાર સર્વ પદાર્થ ભી સર્વગત જ્ઞાનકે વિષય હોનેસે, સર્વગત જ્ઞાનસે અભિન્ન ઉન ભગવાનકે વે વિષય હૈં ઐસા (શાસ્ત્રમેં) કહા હૈ; ઇસલિયે સર્વ પદાર્થ ભગવાનગત હી ( – ભગવાનમેં પ્રાપ્ત હી) હૈં .
વહાઁ (ઐસા સમઝના કિ) — નિશ્ચયનયસે અનાકુલતાલક્ષણ સુખકા જો સંવેદન ઉસ સુખસંવેદનકે ૧અધિષ્ઠાનતા જિતના હી આત્મા હૈ ઔર ઉસ આત્માકે બરાબર હી જ્ઞાન સ્વતત્ત્વ હૈ; ઉસ નિજ – સ્વરૂપ આત્મપ્રમાણ જ્ઞાનકો છોડે બિના, સમસ્ત ૨જ્ઞેયાકારોંકે નિકટ ગયે બિના, ભગવાન (સર્વ પદાર્થોંકો) જાનતે હૈં . નિશ્ચયનયસે ઐસા હોને પર ભી વ્યવહારનયસે યહ કહા
૪૪પ્રવચનસાર[ ભગવાનશ્રીકુંદકુંદ-
૧. અધિષ્ઠાન = આધાર, રહનેકા સ્થાન . (આત્મા સુખસંવેદનકા આધાર હૈ . જિતનેમેં સુખકા વેદન હોતા હૈ ઉતના હી આત્મા હૈ .)
૨. જ્ઞેયાકારોં = પર પદાર્થોંકે દ્રવ્ય -ગુણ -પર્યાય જો કિ જ્ઞેય હૈં . (યહ જ્ઞેયાકાર પરમાર્થતઃ આત્માસે સર્વથા ભિન્ન હૈ .)