અર્થાકારા અપ્યર્થા ભણ્યન્તે . તે ચ જ્ઞાને તિષ્ઠન્તીત્યુચ્યમાને દોષો નાસ્તીત્યભિપ્રાયઃ ..૨૬.. અથ જ્ઞાનમાત્મા ભવતિ, આત્મા તુ જ્ઞાનં સુખાદિકં વા ભવતીતિ પ્રતિપાદયતિ — ણાણં અપ્પ ત્તિ મદં જ્ઞાનમાત્મા ભવતીતિ મતં સમ્મતમ્ . કસ્માત્ . વટ્ટદિ ણાણં વિણા ણ અપ્પાણં જ્ઞાનં કર્તૃ વિનાત્માનં જીવમન્યત્ર જાતા હૈ કિ ભગવાન સર્વગત હૈં . ઔર ૧નૈમિત્તિકભૂત જ્ઞેયાકારોંકો આત્મસ્થ (આત્મામેં રહે હુએ) દેખકર ઐસા ઉપચારસે કહા જાતા હૈ; કિ ‘સર્વ પદાર્થ આત્મગત (આત્મામેં) હૈં ’; પરન્તુ પરમાર્થતઃ ઉનકા એક દૂસરેમેં ગમન નહીં હોતા, ક્યોંકિ સર્વ દ્રવ્ય સ્વરૂપનિષ્ઠ (અર્થાત્ અપને- અપને સ્વરૂપમેં નિશ્ચલ અવસ્થિત) હૈં .
યહી ક્રમ જ્ઞાનમેં ભી નિશ્ચિત કરના ચાહિયે . (અર્થાત્ આત્મા ઔર જ્ઞેયોંકે સમ્બન્ધમેં નિશ્ચય -વ્યવહારસે કહા ગયા હૈ, ઉસીપ્રકાર જ્ઞાન ઔર જ્ઞેયોંકે સમ્બન્ધમેં ભી સમઝના ચાહિએ) ..૨૬..
અબ, આત્મા ઔર જ્ઞાનકે એકત્વ -અન્યત્વકા વિચાર કરતે હૈં : —
ગાથા : ૨૭ અન્વયાર્થ : — [જ્ઞાનં આત્મા ] જ્ઞાન આત્મા હૈ [ઇતિ મતં ] ઐસા જિનદેવકા મત હૈ . [આત્માનં વિના ] આત્માકે બિના (અન્ય કિસી દ્રવ્યમેં) [જ્ઞાનં ન વર્તતે ] જ્ઞાન નહીં હોતા, [તસ્માત્ ] ઇસલિયે [જ્ઞાનં આત્મા ] જ્ઞાન આત્મા હૈ; [આત્મા ] ઔર આત્મા [જ્ઞાનં વા ] (જ્ઞાન ગુણ દ્વારા) જ્ઞાન હૈ [અન્યત્ વા ] અથવા (સુખાદિ અન્ય ગુણ દ્વારા) અન્ય હૈ ..૨૭..
૧. નૈમિત્તિકભૂત જ્ઞેયાકારોં = જ્ઞાનમેં હોનેવાલે (જ્ઞાનકી અવસ્થારૂપ) જ્ઞેયાકારોં . (ઇન જ્ઞેયાકારોંકો જ્ઞાનાકાર ભી કહા જાતા હૈ, ક્યોંકિ જ્ઞાન ઇન જ્ઞેયાકારરૂપ પરિણમિત હોતે હૈં . યહ જ્ઞેયાકાર નૈમિત્તિક હૈં ઔર પર પદાર્થોંકે દ્રવ્ય -ગુણ -પર્યાય ઉનકે નિમિત્ત હૈં . ઇન જ્ઞેયાકારોંકો આત્મામેં દેખકર ‘સમસ્ત પર પદાર્થ આત્મામેં હૈં, ઇસપ્રકાર ઉપચાર કિયા જાતા હૈ . યહ બાત ૩૧ વીં ગાથામેં દર્પણકા દૃષ્ટાન્ત દેકર સમઝાઈ ગઈ હૈ .)