જ્ઞાની ચાર્થાશ્ચ સ્વલક્ષણભૂતપૃથક્ત્વતો ન મિથો વૃત્તિમાસાદયન્તિ કિંતુ તેષાં જ્ઞાનજ્ઞેયસ્વભાવસંબન્ધસાધિતમન્યોન્યવૃત્તિમાત્રમસ્તિ ચક્ષુરૂપવત્ . યથા હિ ચક્ષૂંષિ તદ્વિષય- તન્નિષ્ઠમેવ ચ’ ..૨૭.. ઇત્યાત્મજ્ઞાનયોરેકત્વં, જ્ઞાનસ્ય વ્યવહારેણ સર્વગતત્વમિત્યાદિકથનરૂપેણ દ્વિતીયસ્થલે ગાથાપઞ્ચકં ગતમ્ . અથ જ્ઞાનં જ્ઞેયસમીપે ન ગચ્છતીતિ નિશ્ચિનોતિ --ણાણી ણાણસહાવો જ્ઞાની સર્વજ્ઞઃ કેવલજ્ઞાનસ્વભાવ એવ . અટ્ઠા ણેયપ્પગા હિ ણાણિસ્સ જગત્ત્રયકાલત્રયવર્તિપદાર્થા જ્ઞેયાત્મકા એવ ભવન્તિ ન ચ જ્ઞાનાત્મકાઃ . કસ્ય . જ્ઞાનિનઃ . રૂવાણિ વ ચક્ખૂણં ણેવણ્ણોણ્ણેસુ વટ્ટંતિ જ્ઞાની પદાર્થાશ્ચાન્યોન્યં પરસ્પરમેકત્વેન ન વર્તન્તે . કાનીવ, કેષાં સંબંધિત્વેન . રૂપાણીવ ચક્ષુષામિતિ . સાથ હી અવિનાભાવી સમ્બન્ધવાલે આત્માકા ભી અભાવ હો જાયેગા . (ક્યોંકિ સુખ, વીર્ય ઇત્યાદિ ગુણ ન હોં તો આત્મા ભી નહીં હો સકતા) ..૨૭..
અબ, જ્ઞાન ઔર જ્ઞેયકે પરસ્પર ગમનકા નિષેધ કરતે હૈં ( અર્થાત્ જ્ઞાન ઔર જ્ઞેય એક- દૂસરેમેં પ્રવેશ નહીં કરતે ઐસા કહતે હૈં .) : —
અન્વયાર્થ : — [જ્ઞાની ] આત્મા [જ્ઞાનસ્વભાવઃ ] જ્ઞાન સ્વભાવ હૈ [અર્થાઃ હિ ] ઔર પદાર્થ [જ્ઞાનિનઃ ] આત્માકે [જ્ઞેયાત્મકાઃ ] જ્ઞેય સ્વરૂપ હૈં, [રૂપાણિ ઇવ ચક્ષુષોઃ ] જૈસે કિ રૂપ (રૂપી પદાર્થ) નેત્રોંકા જ્ઞેય હૈ વૈસે [અન્યોન્યેષુ ] વે એક -દૂસરે મેં [ન એવ વર્તન્તે ] નહીં વર્તતે ..૨૮..
ટીકા : — આત્મા ઔર પદાર્થ સ્વલક્ષણભૂત પૃથક્ત્વકે કારણ એક દૂસરેમેં નહીં વર્તતે પરન્તુ ઉનકે માત્ર નેત્ર ઔર રૂપી પદાર્થકી ભાઁતિ જ્ઞાનજ્ઞેયસ્વભાવ -સમ્બન્ધસે હોનેવાલી એક દૂસરેમેં પ્રવૃત્તિ પાઈ જાતી હૈ . (પ્રત્યેક દ્રવ્યકા લક્ષણ અન્ય દ્રવ્યોંસે ભિન્નત્વ હોનેસે આત્મા ઔર પદાર્થ એક દૂસરેમેં નહીં વર્તતે, કિન્તુ આત્માકા જ્ઞાનસ્વભાવ હૈ ઔર પદાર્થોંકા જ્ઞેય સ્વભાવ હૈ, ઐસે જ્ઞાનજ્ઞેયભાવરૂપ સમ્બન્ધકે કારણ હી માત્ર ઉનકા એક દૂસરેમેં હોના નેત્ર
છે ‘જ્ઞાની’ જ્ઞાનસ્વભાવ, અર્થો જ્ઞેયરૂપ છે ‘જ્ઞાની’ના, જ્યમ રૂપ છે નેત્રો તણાં, નહિ વર્તતા અન્યોન્યમાં.૨૮.