અથાર્થેષ્વવૃત્તસ્યાપિ જ્ઞાનિનસ્તદ્વૃત્તિસાધકં શક્તિવૈચિત્ર્યમુદ્યોતયતિ — ણ પવિટ્ઠો ણાવિટ્ઠો ણાણી ણેયેસુ રૂવમિવ ચક્ખૂ .

જાણદિ પસ્સદિ ણિયદં અક્ખાતીદો જગમસેસં ..૨૯.. તથાહિ ---યથા રૂપિદ્રવ્યાણિ ચક્ષુષા સહ પરસ્પરં સંબન્ધાભાવેઽપિ સ્વાકારસમર્પણે સમર્થાનિ, ચક્ષૂંષિ ચ તદાકારગ્રહણે સમર્થાનિ ભવન્તિ, તથા ત્રૈલોક્યોદરવિવરવર્તિપદાર્થાઃ કાલત્રયપર્યાયપરિણતા જ્ઞાનેન સહ પરસ્પરપ્રદેશસંસર્ગાભાવેઽપિ સ્વકીયાકારસમર્પણે સમર્થા ભવન્તિ, અખણ્ડૈકપ્રતિભાસમયં કેવલજ્ઞાનં તુ તદાકારગ્રહણે સમર્થમિતિ ભાવાર્થઃ ..૨૮.. અથ જ્ઞાની જ્ઞેયપદાર્થેષુ નિશ્ચયનયેનાપ્રવિષ્ટોઽપિ વ્યવહારેણ પ્રવિષ્ટ ઇવ પ્રતિભાતીતિ શક્તિવૈચિત્ર્યં દર્શયતિ ---ણ પવિટ્ઠો નિશ્ચયનયેન ન પ્રવિષ્ટઃ, ણાવિટ્ઠો વ્યવહારેણ ચ નાપ્રવિષ્ટઃ કિંતુ પ્રવિષ્ટ એવ . સ કઃ કર્તા . ણાણી જ્ઞાની . કેષુ મધ્યે . ણેયેસુ જ્ઞેયપદાર્થેષુ . કિમિવ . રૂવમિવ ચક્ખૂ રૂપવિષયે ચક્ષુરિવ . એવંભૂતસ્સન્ કિં કરોતિ . જાણદિ પસ્સદિ જાનાતિ પશ્યતિ ચ . ણિયદં નિશ્ચિતં સંશયરહિતં . કિંવિશિષ્ટઃ સન્ . અક્ખાતીદો અક્ષાતીતઃ . કિં જાનાતિ પશ્યતિ . જગમસેસં ઔર રૂપી પદાર્થોંકી ભાઁતિ ઉપચારસે કહા જા સકતા હૈ) . જૈસે નૈત્ર ઔર ઉનકે વિષયભૂત રૂપી પદાર્થ પરસ્પર પ્રવેશ કિયે બિના હી જ્ઞેયાકારોં કો ગ્રહણ ઔર સમર્પણ કરનેકે સ્વભાવવાલે હૈં, ઉસી પ્રકાર આત્મા ઔર પદાર્થ એક દૂસરેમેં પ્રવિષ્ટ હુએ બિના હી સમસ્ત જ્ઞેયાકારોંકે ગ્રહણ ઔર સમર્પણ કરનેકે સ્વભાવવાલે હૈં . (જિસ પ્રકાર આઁખ રૂપી પદાર્થોંમેં પ્રવેશ નહીં કરતી ઔર રૂપી પદાર્થ આઁખમેં પ્રવેશ નહીં કરતે તો ભી આઁખ રૂપી પદાર્થોંકે જ્ઞેયાકારોંકે ગ્રહણ કરને — જાનનેકે — સ્વભાવવાલી હૈ ઔર રૂપી પદાર્થ સ્વયંકે જ્ઞેયાકારોંકો સમર્પિત હોને — જનાનેકે — સ્વભાવવાલે હૈં, ઉસીપ્રકાર આત્મા પદાર્થોંમેં પ્રવેશ નહીં કરતા ઔર પદાર્થ આત્મામેં પ્રવેશ નહીં કરતે તથાપિ આત્મા પદાર્થોંકે સમસ્ત જ્ઞેયાકારોંકો ગ્રહણ કર લેને — જાનલેનેકે સ્વભાવવાલા હૈ ઔર પદાર્થ સ્વયંકે સમસ્ત જ્ઞેયાકારોંકો સમર્પિત હો જાને — જ્ઞાત હો જાનેકે સ્વભાવવાલે હૈં .) ..૨૮..

અબ, આત્મા પદાર્થોંમેં પ્રવૃત્ત નહીં હોતા તથાપિ જિસસે (જિસ શક્તિવૈચિત્ર્યસે ) ઉસકા પદાર્થોંમેં પ્રવૃત્ત હોના સિદ્ધ હોતા હૈ ઉસ શક્તિવૈચિત્ર્યકો ઉદ્યોત કરતે હૈં : —

જ્ઞેયે પ્રવિષ્ટ ન, અણપ્રવિષ્ટ ન, જાણતો જગ સર્વને નિત્યે અતીન્દ્રિય આતમા, જ્યમ નેત્ર જાણે રૂપને.૨૯.

૪૮પ્રવચનસાર[ ભગવાનશ્રીકુંદકુંદ-