યથા હિ ચક્ષૂ રૂપિદ્રવ્યાણિ સ્વપ્રદેશૈરસંસ્પૃશદપ્રવિષ્ટં પરિચ્છેદ્યમાકારમાત્મસાત્કુર્વન્ન ચાપ્રવિષ્ટં જાનાતિ પશ્યતિ ચ, એવમાત્માપ્યક્ષાતીતત્વાત્પ્રાપ્યકારિતાવિચારગોચરદૂરતામવાપ્તો જ્ઞેયતામાપન્નાનિ સમસ્તવસ્તૂનિ સ્વપ્રદેશૈરસંસ્પૃશન્ન પ્રવિષ્ટઃ શક્તિવૈચિત્ર્યવશતો વસ્તુવર્તિનઃ સમસ્તજ્ઞેયાકારાનુન્મૂલ્ય ઇવ ક વલયન્ન ચાપ્રવિષ્ટો જાનાતિ પશ્યતિ ચ . એવમસ્ય વિચિત્રશક્તિ યોગિનો જ્ઞાનિનોઽર્થેષ્વપ્રવેશ ઇવ પ્રવેશોઽપિ સિદ્ધિમવતરતિ ..૨૯.. જગદશેષમિતિ . તથા હિ ---યથા લોચનં કર્તૃ રૂપિદ્રવ્યાણિ યદ્યપિ નિશ્ચયેન ન સ્પૃશતિ તથાપિ વ્યવહારેણ સ્પૃશતીતિ પ્રતિભાતિ લોકે . તથાયમાત્મા મિથ્યાત્વરાગાદ્યાસ્રવાણામાત્મનશ્ચ સંબન્ધિ યત્કેવલજ્ઞાનાત્પૂર્વં વિશિષ્ટભેદજ્ઞાનં તેનોત્પન્નં યત્કેવલજ્ઞાનદર્શનદ્વયં તેન જગત્ત્રયકાલત્રયવર્તિપદાર્થાન્નિશ્ચયેનાસ્પૃશન્નપિ વ્યવહારેણ સ્પૃશતિ, તથા સ્પૃશન્નિવ જ્ઞાનેન જાનાતિ દર્શનેન પશ્યતિ ચ . કથંભૂતસ્સન્ . અતીન્દ્રિયસુખાસ્વાદપરિણતઃ સન્નક્ષાતીત ઇતિ . તતો જ્ઞાયતે નિશ્ચયેનાપ્રવેશ ઇવ વ્યવહારેણ જ્ઞેયપદાર્થેષુ
અન્વયાર્થ : — [ચક્ષુઃ રૂપં ઇવ ] જૈસે ચક્ષુ રૂપકો (જ્ઞેયોંમેં અપ્રવિષ્ટ રહકર તથા અપ્રવિષ્ટ ન રહકર જાનતી -દેખતી હૈ) ઉસીપ્રકાર [જ્ઞાની ] આત્મા [અક્ષાતીતઃ ] ઇન્દ્રિયાતીત હોતા હુઆ [અશેષં જગત્ ] અશેષ જગતકો (-સમસ્ત લોકાલોકકો) [જ્ઞેયેષુ ] જ્ઞેયોમાં [ન પ્રવિષ્ટઃ ] અપ્રવિષ્ટ રહકર [ન અવિષ્ટઃ ] તથા અપ્રવિષ્ટ ન રહકર [નિયતં ] નિરન્તર [જાનાતિ પશ્યતિ ] જાનતા -દેખતા હૈ ..૨૯..
ટીકા : — જિસપ્રકાર ચક્ષુ રૂપી દ્રવ્યોંકો સ્વપ્રદેશોંકે દ્વારા અસ્પર્શ કરતા હુઆ અપ્રવિષ્ટ રહકર (જાનતા -દેખતા હૈ) તથા જ્ઞેય આકારોંકો આત્મસાત્ (-નિજરૂપ) કરતા હુઆ અપ્રવિષ્ટ ન રહકર જાનતા -દેખતા હૈ; ઇસીપ્રકાર આત્મા ભી ઇન્દ્રિયાતીતતાકે કારણ કરતા હૈ, ઇસલિયે અપ્રવિષ્ટ રહકર (જાનતા -દેખતા હૈ) તથા શક્તિ વૈચિત્ર્યકે કારણ વસ્તુમેં વર્તતે સમસ્ત જ્ઞેયાકારોંકો માનોં મૂલમેંસે ઉખાડકર ગ્રાસ કર લેનેસે અપ્રવિષ્ટ ન રહકર જાનતા- દેખતા હૈ . ઇસપ્રકાર ઇસ વિચિત્ર શક્તિવાલે આત્માકે પદાર્થોંમેં અપ્રવેશકી ભાઁતિ પ્રવેશ ભી સિદ્ધ હોતા હૈ .
ભાવાર્થ : — યદ્યપિ આઁખ અપને પ્રદેશોંસે રૂપી પદાર્થોંકો સ્પર્શ નહીં કરતી ઇસલિયે વહ નિશ્ચયસે જ્ઞેયોંમેં અપ્રવિષ્ટ હૈ તથાપિ વહ રૂપી પદાર્થોંકો જાનતી -દેખતી હૈ, ઇસલિયે વ્યવહારસે
આત્મામેં પ્રાપ્યકારિતાકે વિચારકા ભી અવકાશ નહીં હૈ) . પ્ર. ૭
૧પ્રાપ્યકારિતાકી વિચારગોચરતાસે દૂર હોતા હુઆ જ્ઞેયભૂત સમસ્ત વસ્તુઓંકો સ્વપ્રદેશોંસે અસ્પર્શ
૧. પ્રાપ્યકારિતા = જ્ઞેય વિષયોંકો સ્પર્શ કરકે હી કાર્ય કર સકના — જાન સકના . (ઇન્દ્રિયાતીત હુએ