યથા કિલેન્દ્રનીલરત્નં દુગ્ધમધિવસત્સ્વપ્રભાભારેણ તદભિભૂય વર્તમાનં દૃષ્ટં, તથા પ્રવેશોઽપિ ઘટત ઇતિ ..૨૯.. અથ તમેવાર્થં દૃષ્ટાન્તદ્વારેણ દૃઢયતિ --રયણં રત્નં ઇહ જગતિ . કિંનામ . ઇંદણીલં ઇન્દ્રનીલસંજ્ઞમ્ . કિંવિશિષ્ટમ્ . દુદ્ધજ્ઝસિયં દુગ્ધે નિક્ષિપ્તં જહા યથા સભાસાએ સ્વકીયપ્રભયા અભિભૂય તિરસ્કૃત્ય . કિમ્ . તં પિ દુદ્ધં તત્પૂર્વોક્તં દુગ્ધમપિ વટ્ટદિ વર્તતે . ઇતિ દૃષ્ટાન્તો ગતઃ . તહ ણાણમટ્ઠેસુ તથા જ્ઞાનમર્થેષુ વર્તત ઇતિ . તદ્યથા ---યથેન્દ્રનીલરત્નં કર્તૃ સ્વકીયનીલપ્રભયા કરણભૂતયા દુગ્ધં નીલં કૃત્વા વર્તતે, તથા નિશ્ચયરત્નત્રયાત્મકપરમસામાયિક- સંયમેન યદુત્પન્નં કેવલજ્ઞાનં તત્ સ્વપરપરિચ્છિત્તિસામર્થ્યેન સમસ્તાજ્ઞાનાન્ધકારં તિરસ્કૃત્ય યહ કહા જાતા હૈ કિ ‘મેરી આઁખ બહુતસે પદાર્થોંમેં જા પહુઁચતી હૈ .’ ઇસીપ્રકાર યદ્યપિ કેવલજ્ઞાનપ્રાપ્ત આત્મા અપને પ્રદેશોંકે દ્વારા જ્ઞેય પદાર્થોંકો સ્પર્શ નહીં કરતા ઇસલિયે વહ નિશ્ચયસે તો જ્ઞેયોંમેં અપ્રવિષ્ટ હૈ તથાપિ જ્ઞાયક -દર્શક શક્તિકી કિસી પરમ અદ્ભુત વિચિત્રતાકે કારણ (નિશ્ચયસે દૂર રહકર ભી) વહ સમસ્ત જ્ઞેયાકારોંકો જાનતા -દેખતા હૈ, ઇસલિયે વ્યવહારસે યહ કહા જાતા હૈ કિ ‘આત્મા સર્વદ્રવ્ય -પર્યાયોંમેં પ્રવિષ્ટ હો જાતા હૈ .’ ઇસપ્રકાર વ્યવહારસે જ્ઞેય પદાર્થોંમેં આત્માકા પ્રવેશ સિદ્ધ હોતા હૈ ..૨૯..
અબ, યહાઁ ઇસપ્રકાર (દૃષ્ટાન્તપૂર્વક) યહ સ્પષ્ટ કરતે હૈં કિ જ્ઞાન પદાર્થોંમેં પ્રવૃત્ત હોતા હૈ : —
અન્વયાર્થ : — [યથા ] જૈસે [ઇહ ] ઇસ જગતમેં [દુગ્ધાધ્યુષિતં ] દૂધમેં પડા હુઆ [ઇન્દ્રનીલં રત્નં ] ઇન્દ્રનીલ રત્ન [સ્વભાસા ] અપની પ્રભાકે દ્વારા [તદ્ અપિ દુગ્ધં ] ઉસ દૂધમેં [અભિભૂય ] વ્યાપ્ત હોકર [વર્તતે ] વર્તતા હૈ, [તથા ] ઉસીપ્રકાર [જ્ઞાનં ] જ્ઞાન (અર્થાત્ જ્ઞાતૃદ્રવ્ય) [અર્થેષુ ] પદાર્થોંમેં વ્યાપ્ત હોકર વર્તતા હૈ ..૩૦..
ટીકા : — જૈસે દૂધમેં પડા હુઆ ઇન્દ્રનીલ રત્ન અપને પ્રભાસમૂહસે દૂધમેં વ્યાપ્ત હોકર
જ્યમ દૂધમાં સ્થિત ઇન્દ્રનીલમણિ સ્વકીય પ્રભા વડે દૂધને વિષે વ્યાપી રહે, ત્યમ જ્ઞાન પણ અર્થો વિષે.૩૦.
૫૦પ્રવચનસાર[ ભગવાનશ્રીકુંદકુંદ-