યદિ ખલુ નિખિલાત્મીયજ્ઞેયાકારસમર્પણદ્વારેણાવતીર્ણાઃ સર્વેઽર્થા ન પ્રતિભાન્તિ જ્ઞાને તદા તન્ન સર્વગતમભ્યુપગમ્યેત . અભ્યુપગમ્યેત વા સર્વગતં, તર્હિ સાક્ષાત્ સંવેદનમુકુરુન્દ- ભૂમિકાવતીર્ણ(પ્રતિ)બિમ્બસ્થાનીયસ્વીયસ્વીયસંવેદ્યાકારકારણાનિ પરમ્પરયા પ્રતિબિમ્બસ્થાનીય- સંવેદ્યાકારકારણાનીતિ કથં ન જ્ઞાનસ્થાયિનોઽર્થા નિશ્ચીયન્તે .. ૩૧ .. વા ણાણં વ્યવહારેણ સર્વગતં જ્ઞાનં સમ્મતં ચેદ્ભવતાં કહં ણ ણાણટ્ઠિયા અટ્ઠા તર્હિ વ્યવહારનયેન સ્વકીયજ્ઞેયાકારપરિચ્છિત્તિસમર્પણદ્વારેણ જ્ઞાનસ્થિતા અર્થાઃ કથં ન ભવન્તિ કિંતુ ભવન્ત્યેવેતિ . અત્રાયમભિપ્રાયઃ --યત એવ વ્યવહારેણ જ્ઞેયપરિચ્છિત્ત્યાકારગ્રહણદ્વારેણ જ્ઞાનં સર્વગતં ભણ્યતે, તસ્માદેવ જ્ઞેયપરિચ્છિત્ત્યાકારસમર્પણદ્વારેણ પદાર્થા અપિ વ્યવહારેણ જ્ઞાનગતા ભણ્યન્ત ઇતિ ..૩૧.. અથ જ્ઞાનિનઃ પદાર્થૈઃ સહ યદ્યપિ વ્યવહારેણ ગ્રાહ્યગ્રાહકસમ્બન્ધોઽસ્તિ તથાપિ સંશ્લેષાદિસમ્બન્ધો નાસ્તિ, તેન કારણેન જ્ઞેયપદાર્થૈઃ સહ ભિન્નત્વમેવેતિ પ્રતિપાદયતિ — ગેણ્હદિ ણેવ ણ
અન્વયાર્થ : — [યદિ ] યદિ [તે અર્થાઃ ] વે પદાર્થ [જ્ઞાને ન સંતિ ] જ્ઞાનમેં ન હોં તો [જ્ઞાનં ] જ્ઞાન [સર્વગતં ] સર્વગત [ન ભવતિ ] નહીં હો સકતા [વા ] ઔર યદિ [જ્ઞાનં સર્વગતં ] જ્ઞાન સર્વગત હૈ તો [અર્થાઃ ] પદાર્થ [જ્ઞાનસ્થિતાઃ ] જ્ઞાનસ્થિત [કથં ન ] કૈસે નહીં હૈં ? (અર્થાત્ અવશ્ય હૈં) ..૩૧..
ટીકા : — યદિ સમસ્ત સ્વ -જ્ઞેયાકારોંકે સમર્પણ દ્વારા (જ્ઞાનમેં) અવતરિત હોતે હુએ સમસ્ત પદાર્થ જ્ઞાનમેં પ્રતિભાસિત ન હોં તો વહ જ્ઞાન સર્વગત નહીં માના જાતા . ઔર યદિ વહ (જ્ઞાન) સર્વગત માના જાયે, તો ફિ ર (પદાર્થ) સાક્ષાત્ જ્ઞાનદર્પણ -ભૂમિકામેં અવતરિત ૧બિમ્બકી ભાઁતિ અપને -અપને જ્ઞેયાકારોંકે કારણ (હોનેસે) ઔર ૨પરમ્પરાસે પ્રતિબિમ્બકે સમાન જ્ઞેયાકારોંકે કારણ હોનેસે પદાર્થ કૈસે જ્ઞાનસ્થિત નિશ્ચિત્ નહીં હોતે ? (અવશ્ય હી જ્ઞાનસ્થિત નિશ્ચિત હોતે હૈં)
ભાવાર્થ : — દર્પણમેં મયૂર, મન્દિર, સૂર્ય, વૃક્ષ ઇત્યાદિકે પ્રતિબિમ્બ પડતે હૈં . વહાઁ નિશ્ચયસે તો પ્રતિબિમ્બ દર્પણકી હી અવસ્થાયેં હૈં, તથાપિ દર્પણમેં પ્રતિબિમ્બ દેખકર ૩કાર્યમેં કારણકા ઉપચાર કરકે વ્યવહારસે કહા જાતા હૈ કિ ‘મયૂરાદિક દર્પણમેં હૈં .’ ઇસીપ્રકાર
જ્ઞેયાકાર બિમ્બ સમાન હૈં ઔર જ્ઞાનમેં હોનેવાલે જ્ઞાનકી અવસ્થારૂપ જ્ઞેયાકાર પ્રતિબિમ્બ સમાન હૈં) .
કારણ હૈં ) ઔર પરમ્પરાસે જ્ઞાનકી અવસ્થારૂપ જ્ઞેયાકારોંકે (જ્ઞાનાકારોંકે) કારણ હૈં .
૫૨પ્રવચનસાર[ ભગવાનશ્રીકુંદકુંદ-
૧. બિમ્બ = જિસકા દર્પણમેં પ્રતિબિંબ પડા હો વહ . (જ્ઞાનકો દર્પણકી ઉપમા દી જાયે તો, પદાર્થોંકે
૨. પદાર્થ સાક્ષાત્ સ્વજ્ઞેયાકારોંકે કારણ હૈં (અર્થાત્ પદાર્થ અપને -અપને દ્રવ્ય -ગુણ -પર્યાયોંકે સાક્ષાત્
૩. પ્રતિબિમ્બ નૈમિત્તિક કાર્ય હૈં ઔર મયૂરાદિ નિમિત્ત -કારણ હૈં .