અથૈવં જ્ઞાનિનોઽર્થૈઃ સહાન્યોન્યવૃત્તિમત્ત્વેઽપિ પરગ્રહણમોક્ષણપરિણમનાભાવેન સર્વં પશ્યતોઽધ્યવસ્યતશ્ચાત્યન્તવિવિક્તત્વં ભાવયતિ —
મુંચદિ ગૃહ્ણાતિ નૈવ મુઞ્ચતિ નૈવ ણ પરં પરિણમદિ પરં પરદ્રવ્યં જ્ઞેયપદાર્થં નૈવ પરિણમતિ . સ કઃ કર્તા . કેવલી ભગવં કેવલી ભગવાન્ સર્વજ્ઞઃ . તતો જ્ઞાયતે પરદ્રવ્યેણ સહ ભિન્નત્વમેવ . તર્હિ કિં જ્ઞાનદર્પણમેં ભી સર્વ પદાર્થોંકે સમસ્ત જ્ઞેયાકારોંકે પ્રતિબિમ્બ પડતે હૈં અર્થાત્ પદાર્થોંકે જ્ઞેયાકારોંકે નિમિત્તસે જ્ઞાનમેં જ્ઞાનકી અવસ્થારૂપ જ્ઞેયાકાર હોતે હૈં (ક્યોંકિ યદિ ઐસા ન હો તો જ્ઞાન સર્વ પદાર્થોંકો નહીં જાન સકેગા) . વહાઁ નિશ્ચયસે જ્ઞાનમેં હોનેવાલે જ્ઞેયાકાર જ્ઞાનકી હી અવસ્થાયેં હૈ, પદાર્થોંકે જ્ઞેયાકાર કહીં જ્ઞાનમેં પ્રવિષ્ટ નહીં હૈ . નિશ્ચયસે ઐસા હોને પર ભી વ્યવહારસે દેખા જાયે તો, જ્ઞાનમેં હોનેવાલે જ્ઞેયાકારોંકે કારણ પદાર્થોંકે જ્ઞેયાકાર હૈં, ઔર ઉનકે કારણ પદાર્થ હૈં — ઇસપ્રકાર પરમ્પરાસે જ્ઞાનમેં હોનેવાલે જ્ઞેયાકારોંકે કારણ પદાર્થ હૈં; ઇસલિયે ઉન (જ્ઞાનકી અવસ્થારૂપ) જ્ઞેયાકારોંકો જ્ઞાનમેં દેખકર, કાર્યમેં કારણકા ઉપચાર કરકે વ્યવહારસે ઐસા કહા જા સકતા હૈ કિ ‘પદાર્થ જ્ઞાનમેં હૈં’ ..૩૧..
અબ, ઇસપ્રકાર (વ્યવહારસે) આત્માકી પદાર્થોંકે સાથ એક દૂસરેંમેં પ્રવૃત્તિ હોને પર ભી, (નિશ્ચયસે) વહ પરકા ગ્રહણ -ત્યાગ કિયે બિના તથા પરરૂપ પરિણમિત હુએ બિના સબકો દેખતા -જાનતા હૈ ઇસલિયે ઉસે (પદાર્થોંકે સાથ) અત્યન્ત ભિન્નતા હૈ ઐસા બતલાતે હૈં : —
અન્વયાર્થ : — [કેવલી ભગવાન્ ] કેવલી ભગવાન [પરં ] પરકો [ન એવ ગૃહ્ણાતિ ] ગ્રહણ નહીં કરતે, [ન મુંચતિ ] છોડતે નહીં, [ન પરિણમતિ ] પરરૂપ પરિણમિત નહીં હોતે; [સઃ ] વે [નિરવશેષં સર્વં ] નિરવશેષરૂપસે સબકો (સમ્પૂર્ણ આત્માકો, સર્વ જ્ઞેયોંકો) [સમન્તતઃ ] સર્વ ઓરસે (સર્વ આત્મપ્રદેશોંસે) [પશ્યતિ જાનાતિ ] દેખતે – જાનતે હૈં ..૩૨..
પ્રભુ કેવલી ન ગ્રહે, ન છોડે, પરરૂપે નવ પરિણમે; દેખે અને જાણે નિઃશેષે સર્વતઃ તે સર્વને.૩૨.