અયં ખલ્વાત્મા સ્વભાવત એવ પરદ્રવ્યગ્રહણમોક્ષણપરિણમનાભાવાત્સ્વતત્ત્વભૂતકેવલ- જ્ઞાનસ્વરૂપેણ વિપરિણમ્ય નિષ્કમ્પોન્મજ્જજ્જ્યોતિર્જાત્યમણિકલ્પો ભૂત્વાઽવતિષ્ઠમાનઃ સમન્તતઃ સ્ફુ રિતદર્શનજ્ઞાનશક્તિઃ, સમસ્તમેવ નિઃશેષતયાત્માનમાત્મનાત્મનિ સંચેતયતે . અથવા યુગપદેવ સર્વાર્થસાર્થસાક્ષાત્કરણેન જ્ઞપ્તિપરિવર્તનાભાવાત્ સંભાવિતગ્રહણમોક્ષણલક્ષણક્રિયાવિરામઃ પ્રથમમેવ સમસ્તપરિચ્છેદ્યાકારપરિણતત્વાત્ પુનઃ પરમાકારાન્તરમપરિણમમાનઃ સમન્તતોઽપિ વિશ્વમશેષં પશ્યતિ જાનાતિ ચ . એવમસ્યાત્યન્તવિવિક્તત્વમેવ ..૩૨.. પરદ્રવ્યં ન જાનાતિ . પેચ્છદિ સમંતદો સો જાણદિ સવ્વં ણિરવસેસં તથાપિ વ્યવહારનયેન પશ્યતિ સમન્તતઃ સર્વદ્રવ્યક્ષેત્રકાલભાવૈર્જાનાતિ ચ સર્વં નિરવશેષમ્ . અથવા દ્વિતીયવ્યાખ્યાનમ્ — અભ્યન્તરે કામક્રોધાદિ બહિર્વિષયે પઞ્ચેન્દ્રિયવિષયાદિકં બહિર્દ્રવ્યં ન ગૃહ્ણાતિ, સ્વકીયાનન્તજ્ઞાનાદિચતુષ્ટયં ચ ન મુઞ્ચતિ યતસ્તતઃ કારણાદયં જીવઃ કેવલજ્ઞાનોત્પત્તિક્ષણ એવ યુગપત્સર્વં જાનન્સન્ પરં વિકલ્પાન્તરં ન પરિણમતિ . તથાભૂતઃ સન્ કિં કરોતિ . સ્વતત્ત્વભૂતકેવલજ્ઞાનજ્યોતિષા જાત્યમણિકલ્પો નિઃકમ્પચૈતન્યપ્રકાશો ભૂત્વા સ્વાત્માનં સ્વાત્મના સ્વાત્મનિ જાનાત્યનુભવતિ . તેનાપિ કારણેન પરદ્રવ્યૈઃ સહ ભિન્નત્વમેવેત્યભિપ્રાયઃ ..૩૨.. એવં જ્ઞાનં જ્ઞેયરૂપેણ ન પરિણમતીત્યાદિવ્યાખ્યાનરૂપેણ તૃતીયસ્થલે
ટીકા : — યહ આત્મા, સ્વભાવસે હી પરદ્રવ્યકે ગ્રહણ -ત્યાગકા તથા પરદ્રવ્યરૂપસે પરિણમિત હોનેકા (ઉસકે) અભાવ હોનેસે, સ્વતત્ત્વભૂત કેવલજ્ઞાનરૂપસે પરિણમિત હોકર નિષ્કંપ નિકલનેવાલી જ્યોતિવાલા ઉત્તમ મણિ જૈસા હોકર રહતા હુઆ, (૧) જિસકે સર્વ ઓરસે (સર્વ આત્મપ્રદેશોંસે) દર્શનજ્ઞાનશક્તિ સ્ફુ રિત હૈ ઐસા હોતા હુઆ, નિઃશેષરૂપસે પરિપૂર્ણ આત્માકો આત્માસે આત્મામેં સંચેતતા -જાનતા -અનુભવ કરતા હૈ, અથવા (૨) એકસાથ હી સર્વ પદાર્થોંકે સમૂહકા ૨સાક્ષાત્કાર કરનેકે કારણ જ્ઞપ્તિપરિવર્તનકા અભાવ હોનેસે જિસકે પરિણમિત હોનેસે ફિ ર પરરૂપસે — ૪આકારાન્તરરૂપસે નહીં પરિણમિત હોતા હુઆ સર્વ પ્રકારસે અશેષ વિશ્વકો, (માત્ર) દેખતા -જાનતા હૈ . ઇસપ્રકાર (પૂર્વોક્ત દોનોં પ્રકારસે) ઉસકા (આત્માકા પદાર્થોંસે) અત્યન્ત ભિન્નત્વ હી હૈ .
ભાવાર્થ : — કેવલીભગવાન સર્વ આત્મપ્રદેશોંસે અપનેકો હી અનુભવ કરતે રહતે હૈં; ઇસપ્રકાર વે પરદ્રવ્યોંસે સર્વથા ભિન્ન હૈં . અથવા, કેવલી ભગવાનકો સર્વ પદાર્થોંકા યુગપત્
૫૪પ્રવચનસાર[ ભગવાનશ્રીકુંદકુંદ-
૩ગ્રહણત્યાગરૂપ ક્રિયા વિરામકો પ્રાપ્ત હુઈ હૈ ઐસા હોતા હુઆ, પહલેસે હી સમસ્ત જ્ઞેયાકારરૂપ
૧. નિઃશેષરૂપસે = કુછ ભી કિંચિત્ માત્ર શેષ ન રહે ઇસપ્રકાર સે .
૨. સાક્ષાત્કાર કરના = પ્રત્યક્ષ જાનના .
૩. જ્ઞપ્તિક્રિયાકા બદલતે રહના અર્થાત્ જ્ઞાનમેં એક જ્ઞેયકો ગ્રહણ કરના ઔર દૂસરેકો છોડના સો ગ્રહણ -ત્યાગ હૈ; ઇસપ્રકારકા ગ્રહણ -ત્યાગ વહ ક્રિયા હૈ, ઐસી ક્રિયાકા કેવલીભગવાનકે અભાવ હુઆ હૈ .
૪. આકારાન્તર = અન્ય આકાર .