વ્યપદેશવત્ . ન તુ યથા પૃથગ્વર્તિના દાત્રેણ લાવકો ભવતિ દેવદત્તસ્તથા જ્ઞાનેન જ્ઞાયકો ભવત્યાત્મા . તથા સત્યુભયોરચેતનત્વમચેતનયોઃ સંયોગેઽપિ ન પરિચ્છિત્તિનિષ્પત્તિઃ . પૃથક્ત્વ- વર્તિનોરપિ પરિચ્છેદાભ્યુપગમે પરપરિચ્છેદેન પરસ્ય પરિચ્છિત્તિર્ભૂતિપ્રભૃતીનાં ચ પરિચ્છિત્તિપ્રસૂતિ- રનંકુ શા સ્યાત્ . કિંચ – સ્વતોઽવ્યતિરિક્તસમસ્તપરિચ્છેદ્યાકારપરિણતં જ્ઞાનં સ્વયં પરિણમ- માનસ્ય કાર્યભૂતસમસ્તજ્ઞેયાકારકારણીભૂતાઃ સર્વેઽર્થા જ્ઞાનવર્તિન એવ કથંચિદ્ભવન્તિ; કિં જ્ઞાતૃજ્ઞાનવિભાગક્લેશકલ્પનયા ..૩૫..
તમ્હા ણાણં જીવો ણેયં દવ્વં તિહા સમક્ખાદં .
દવ્વં તિ પુણો આદા પરં ચ પરિણામસંબદ્ધં ..૩૬.. ભવતીતિ . અથ મતમ્ --યથા ભિન્નદાત્રેણ લાવકો ભવતિ દેવદત્તસ્તથા ભિન્નજ્ઞાનેન જ્ઞાયકો ભવતુ કો દોષ ઇતિ . નૈવમ્ . છેદનક્રિયાવિષયે દાત્રં બહિરઙ્ગોપકરણં તદ્ભિન્નં ભવતુ, અભ્યન્તરોપકરણં તુ દેવદત્તસ્ય છેદનક્રિયાવિષયે શક્તિવિશેષસ્તચ્ચાભિન્નમેવ ભવતિ; તથાર્થપરિચ્છિત્તિવિષયે જ્ઞાનમેવા- ભ્યન્તરોપકરણં તથાભિન્નમેવ ભવતિ, ઉપાધ્યાયપ્રકાશાદિબહિરઙ્ગોપકરણં તદ્ભિન્નમપિ ભવતુ દોષો નાસ્તિ . યદિ ચ ભિન્નજ્ઞાનેન જ્ઞાની ભવતિ તર્હિ પરકીયજ્ઞાનેન સર્વેઽપિ કુમ્ભસ્તમ્ભાદિજડપદાર્થા જ્ઞાનિનો (પૃથગ્વર્તી) જ્ઞાનસે આત્મા જાનનેવાલા (-જ્ઞાયક) હૈ . યદિ ઐસા હો તો દોનોંકે અચેતનતા આ જાયેગી ઔર અચેતનોંકા સંયોગ હોને પર ભી જ્ઞપ્તિ ઉત્પન્ન નહીં હોગી . આત્મા ઔર જ્ઞાનકે પૃથગ્વર્તી હોને પર ભી યદિ આત્માકે જ્ઞપ્તિકા હોના માના જાયે તો પરજ્ઞાનકે દ્વારા પરકો જ્ઞપ્તિ હો જાયેગી ઔર ઇસપ્રકાર રાખ ઇત્યાદિકે ભી જ્ઞપ્તિકા ઉદ્ભવ નિરંકુશ હો જાયેગા . (‘આત્મા ઔર જ્ઞાન પૃથક્ હૈં કિન્તુ જ્ઞાન આત્માકે સાથ યુક્ત હો જાતા હૈ ઇસલિયે આત્મા જાનનેકા કાર્ય કરતા હૈ’ યદિ ઐસા માના જાયે તો જૈસે જ્ઞાન આત્માકે સાથ યુક્ત હોતા હૈ, ઉસીપ્રકાર રાખ, ઘડા, સ્તંભ ઇત્યાદિ સમસ્ત પદાર્થોંકે સાથ યુક્ત હો જાયે ઔર ઉસસે વે સબ પદાર્થ ભી જાનનેકા કાર્ય કરને લગેં; કિન્તુ ઐસા તો નહીં હોતા, ઇસલિયે આત્મા ઔર જ્ઞાન પૃથક્ નહીં હૈં ) ઔર, અપનેસે અભિન્ન ઐસે સમસ્ત જ્ઞેયાકારરૂપ પરિણમિત જો જ્ઞાન હૈ ઉસરૂપ સ્વયં પરિણમિત હોનેવાલેકો, કાર્યભૂત સમસ્ત જ્ઞેયાકારોંકે કારણભૂત સમસ્ત પદાર્થ જ્ઞાનવર્તિ હી કથંચિત્ હૈં . (ઇસલિયે) જ્ઞાતા ઔર જ્ઞાનકે વિભાગકી ક્લિષ્ટ કલ્પનાસે ક્યા પ્રયોજન હૈ ? ..૩૫..
૬૦પ્રવચનસાર[ ભગવાનશ્રીકુંદકુંદ-