શુદ્ધજીવદ્રવ્યાદિદ્રવ્યજાતીનામિતિ વ્યવહિતસંબન્ધઃ . કસ્માત્ . વિસેસદો સ્વકીયસ્વકીયપ્રદેશ- કાલાકારવિશેષૈઃ સંકરવ્યતિકરપરિહારેણેત્યર્થઃ . કિંચ ---યથા છદ્મસ્થપુરુષસ્યાતીતાનાગતપર્યાયા મનસિ ચિન્તયતઃ પ્રતિસ્ફુ રન્તિ, યથા ચ ચિત્રભિત્તૌ બાહુબલિભરતાદિવ્યતિક્રાન્તરૂપાણિ શ્રેણિકતીર્થકરાદિ- ભાવિરૂપાણિ ચ વર્તમાનાનીવ પ્રત્યક્ષેણ દૃશ્યન્તે તથા ચિત્રભિત્તિસ્થાનીયકેવલજ્ઞાને ભૂતભાવિનશ્ચ પર્યાયા યુગપત્પ્રત્યક્ષેણ દૃશ્યન્તે, નાસ્તિ વિરોધઃ . યથાયં કેવલી ભગવાન્ પરદ્રવ્યપર્યાયાન્ પરિચ્છિત્તિમાત્રેણ
ભાવાર્થ : — કેવલજ્ઞાન સમસ્ત દ્રવ્યોંકી તીનોં કાલકી પર્યાયોંકો યુગપદ્ જાનતા હૈ . યહાઁ યહ પ્રશ્ન હો સકતા હૈ કિ જ્ઞાન નષ્ટ ઔર અનુત્પન્ન પર્યાયોંકો વર્તમાન કાલમેં કૈસે જાન સકતા હૈ ? ઉસકા સમાધાન હૈ કિ — જગતમેં ભી દેખા જાતા હૈ કિ અલ્પજ્ઞ જીવકા જ્ઞાન ભી નષ્ટ ઔર અનુત્પન્ન વસ્તુઓંકા ચિંતવન કર સકતા હૈ, અનુમાનકે દ્વારા જાન સકતા હૈ, તદાકાર હો સકતા હૈ; તબ ફિ ર પૂર્ણ જ્ઞાન નષ્ટ ઔર અનુત્પન્ન પર્યાયોંકો ક્યોં ન જાન સકેગા ? જ્ઞાનશક્તિ હી ઐસી હૈ કિ વહ ચિત્રપટકી ભાઁતિ અતીત ઔર અનાગત પર્યાયોંકો ભી જાન સકતી હૈ ઔર આલેખ્યત્વશક્તિકી ભાઁતિ, દ્રવ્યોંકી જ્ઞેયત્વ શક્તિ ઐસી હૈ કિ ઉનકી અતીત ઔર અનાગત પર્યાયેં ભી જ્ઞાનમેં જ્ઞેયરૂપ હોતી હૈં – જ્ઞાત હોતી હૈં
દ્રવ્યોંકી અદ્ભુત જ્ઞેયત્વશક્તિકે કારણ કેવલજ્ઞાનમેં સમસ્ત દ્રવ્યોંકી તીનોંકાલકી પર્યાયોંકા એક હી સમયમેં ભાસિત હોના અવિરુદ્ધ હૈ ..૩૭..
અબ, અવિદ્યમાન પર્યાયોંકી (ભી) કથંચિત્ (-કિસી પ્રકારસે; કિસી અપેક્ષાસે) વિદ્યમાનતા બતલાતે હૈં : —
અન્વયાર્થ : — [યે પર્યાયાઃ ] જો પર્યાયેં [હિ ] વાસ્તવમેં [ન એવ સંજાતાઃ ] ઉત્પન્ન નહીં હુઈ હૈં, તથા [યે ] જો પર્યાયેં [ખલુ ] વાસ્તવમેં [ભૂત્વા નષ્ટાઃ ] ઉત્પન્ન હોકર નષ્ટ હો ગઈ હૈં, [તે ] વે [અસદ્ભૂતાઃ પર્યાયાઃ ] અવિદ્યમાન પર્યાયેં [જ્ઞાનપ્રત્યક્ષાઃ ભવન્તિ ] જ્ઞાન પ્રત્યક્ષ હૈં ..૩૮..
તે સૌ અસદ્ભૂત પર્યયો પણ જ્ઞાનમાં પ્રત્યક્ષ છે .૩૮.