phāso raso ya gaṁdho vaṇṇo saddo ya poggalā hoṁti .
indriyāṇāṁ hi sparśarasagandhavarṇapradhānāḥ śabdaśca grahaṇayogyāḥ pudgalāḥ . athendriyairyug- kataṁbhūtam . indriyagrahaṇayogyaindriyagrahaṇayogyam . jāṇadi vā taṁ ṇa jāṇādi svāvaraṇakṣayopaśamayogyaṁ kimapi sthūlaṁ jānāti, viśeṣakṣayopaśamābhāvāt sūkṣmaṁ na jānātīti . ayamatra bhāvārthaḥ — indriyajñānaṁ yadyapi vyavahāreṇ pratyakṣaṁ bhaṇyate, tathāpi niścayen kevalajñānāpekṣayā parokṣamev . parokṣaṁ tu yāvatāṁśen sūkṣmārthaṁ na jānāti tāvatāṁśen cittakhedakāraṇaṁ bhavati . khedaśca duḥkhaṁ, tato duḥkhajanakatvādindriyajñānaṁ heyamiti ..55.. ath cakṣurādīndriyajñānaṁ rūpādisvaviṣayamapi yugapanna jānāti ten kāraṇen heyamiti hai, alpa śaktivān honese khed khinna hai, parapadārthoṁko pariṇamit karānekā abhiprāy hone par bhī pad pad par ṭhagā jātā hai (kyoṁki par padārtha ātmāke ādhīn pariṇamit nahīṁ hote) isaliye paramārthase vah jñān ‘ajñān’ nāmake hī yogya hai . isaliye vah hey hai ..55..
ab, indriyān̐ mātra apane viṣayoṁmeṁ bhī yugapat pravr̥tta nahīṁ hotīṁ, isaliye indriyajñān hey hī hai, aisā niścay karate haiṁ : —
anvayārtha : — [sparśaḥ ] sparśa, [rasaḥ ca ] ras, [gaṁdhaḥ ] gaṁdh, [varṇaḥ ] varṇa [śabdaḥ ca ] aur śabda [pudgalāḥ ] pudgal haiṁ, ve [akṣāṇāṁ bhavanti ] indriyoṁke viṣay haiṁ [tāni akṣāṇi ] (parantu ) ve indriyān̐ [tān ] unheṁ (bhī) [yugapat ] ek sāth [na ev gr̥hṇanti ] grahaṇ nahīṁ karatīṁ (nahīṁ jān sakatīṁ) ..56..
ṭīkā : — 1mukhya aise sparśa -ras -gaṁdh -varṇa tathā śabda — jo ki pudgal haiṁ ve —
che indriviṣayo, temaney na indriyo yugapad grahe. 56.
1.* sparśa, ras, gaṁdh aur varṇa – yah pudgalake mukhya guṇ haiṁ .