paradavvaṁ te akkhā ṇev sahāvo tti appaṇo bhaṇidā .
ātmānamev kevalaṁ prati niyataṁ kil pratyakṣam . idaṁ tu vyatiriktāstitvayogitayā paradravyatāmupagatairātmanaḥ svabhāvatāṁ manāgapyasaṁspr̥śadbhirindriyairupalabhyopajanyamānaṁ na nāmātmanaḥ pratyakṣaṁ bhavitumarhati ..57.. athendriyajñānaṁ pratyakṣaṁ na bhavatīti vyavasthāpayati — paradavvaṁ te akkhā tāni prasiddhānyakṣāṇīndriyāṇi par- dravyaṁ bhavanti . kasya . ātmanaḥ . ṇev sahāvo tti appaṇo bhaṇidā yo‘sau viśuddhajñānadarśanasvabhāv ātmanaḥ saṁbandhī tatsvabhāvāni niścayen na bhaṇitānīndriyāṇi . kasmāt . bhinnāstitvaniṣpannatvāt . uvaladdhaṁ tehi upalabdhaṁ jñātaṁ yatpañcendriyaviṣayabhūtaṁ vastu tairindriyaiḥ kadhaṁ paccakkhaṁ appaṇo hodi tadvastu kathaṁ pratyakṣaṁ bhavatyātmano, na kathamapīti . tathaiv ca nānāmanorathavyāptiviṣaye pratipādyapratipādakādivikalpa- jālarūpaṁ yanmanastadapīndriyajñānavanniścayen parokṣaṁ bhavatīti jñātvā kiṁ kartavyam . sakalaikākhaṇḍapratyakṣa-
ab, yah niścay karate haiṁ ki indriyajñān pratyakṣa nahīṁ hai : —
anvayārtha : — [tāni akṣāṇi ] ve indriyān̐ [paradravyaṁ ] par dravya haiṁ [ātmanaḥ svabhāvaḥ iti ] unheṁ ātmasvabhāvarūp [na ev bhaṇitāni ] nahīṁ kahā hai; [taiḥ ] unake dvārā [upalabdhaṁ ] jñāt [ātmanaḥ ] ātmāko [pratyakṣaṁ ] pratyakṣa [kathaṁ bhavati ] kaise ho sakatā hai ?..57..
ṭīkā : — jo keval ātmāke prati hī niyat ho vah (jñān) vāstavameṁ pratyakṣa hai . yah (indriyajñān) to, jo bhinna astitvavālī honese paradravyatvako prāpta huī hai, aur ātmasvabhāvatvako kiṁcitmātra sparśa nahīṁ karatīṁ (ātmasvabhāvarūp kiṁcitmātra bhī nahīṁ haiṁ ) aisī indriyoṁke dvārā upalabdhi karake (-aisī indriyoṁke nimittase padārthoṁko jānakar) utpanna hotā hai, isaliye vah (indriyajñān) ātmāke liye pratyakṣa nahīṁ ho sakatā .
bhāvārtha : — jo sīdhā ātmāke dvārā hī jānatā hai vah jñān pratyakṣa hai . indriyajñān
tenāthī je upalabdha te pratyakṣa kaī rīt jīvane ?. 57.