yaścetano‘yamityanvayastaddravyaṁ, yaccānvayāśritaṁ caitanyamiti viśeṣaṇaṁ sa guṇaḥ, ye caikasamay-
mātrāvadhr̥takālaparimāṇatayā parasparaparāvr̥ttā anvayavyatirekāste paryāyāścidvivartanagranthay iti
yāvat . athaivamasya trikālamapyekakālamākalayato muktāphalānīv pralambe prālambe
cidvivartāṁścetan ev saṁkṣipya viśeṣaṇaviśeṣyatvavāsanāntardhānāddhavalimānamiv prālambe cetan
ev caitanyamantarhitaṁ vidhāy kevalaṁ prālambamiv kevalamātmānaṁ paricchindatasta-
vināśābhāve śuddhātmalābho na bhavati, tadarthamevedānīmupāyaṁ samālocayati — jo jāṇadi arahaṁtaṁ yaḥ kartā
jānāti . kam . arhantam . kaiḥ kr̥tvā . davvattaguṇattapajjayattehiṁ dravyatvaguṇatvaparyāyatvaiḥ . so jāṇadi appāṇaṁ
sa puruṣo‘rhatparijñānātpaścādātmānaṁ jānāti, moho khalu jādi tassa layaṁ tat ātmaparijñānāttasya moho
darśanamoho layaṁ vināśaṁ kṣayaṁ yātīti . tadyathā — kevalajñānādayo viśeṣaguṇā, astitvādayaḥ
sāmānyaguṇāḥ, paramaudārikaśarīrākāreṇ yadātmapradeśānāmavasthānaṁ sa vyañjanaparyāyaḥ, agurulaghuk guṇ-
ṣaḍvr̥ddhihānirūpeṇ pratikṣaṇaṁ pravartamānā arthaparyāyāḥ, evaṁlakṣaṇaguṇaparyāyādhārabhūtamamūrtamasaṁkhyātapradeśaṁ
1cetan hai’ isaprakārakā anvay vah dravya hai, anvayake āśrit rahanevālā ‘caitanya’ viśeṣaṇ vah
guṇ hai, aur ek samay mātrakī maryādāvālā kālaparimāṇ honese paraspar apravr̥tta
2anvayavyatirek ve paryāyeṁ haiṁ — jo ki cidvivartanakī [-ātmāke pariṇamanakī ] granthiyān̐
[gāṁṭheṁ ] haiṁ .
ab, isaprakār traikālikako bhī [-traikālik ātmāko bhī ] ek kālameṁ samajh
lenevālā vah jīv, jaisai motiyoṁko jhūlate hue hārameṁ antargat mānā jātā hai, usī prakār
cidvivartoṁkā cetanameṁ hī saṁkṣepaṇ [-aṁtargat ] karake, tathā 3viśeṣaṇaviśeṣyatākī vāsanākā
4antardhān honese — jaise saphe dīko hārameṁ 5antarhit kiyā jātā hai, usī prakār — caitanyako
cetanameṁ hī antarhit karake, jaise mātra 6hārako jānā jātā hai, usīprakār keval ātmāko
1. cetan = ātmā .
2. anvayavyatirek = ek dūsaremeṁ nahīṁ pravartate aise jo anvayake vyatirek .
3. viśeṣaṇ guṇ hai aur viśeṣya vo dravya hai .
4. aṁtardhān = adr̥śya ho jānā .
5. aṁtarhit = gupta; adr̥śya .
6. hārako kharīdanevālā manuṣya hārako kharīdate samay hār, usakī saphe dī aur unake motiyoṁ ityādikī parīkṣā
karatā hai, kintu bādameṁ saphe dī aur motiyoṁko hārameṁ hī samāviṣṭa karake unakā lakṣa choṛakar vah mātra
hārako hī jānatā hai . yadi aisā na kare to hārake pahinane par bhī usakī saphe dī ādike vikalpa bane
rahanese hārako pahananeke sukhakā vedan nahīṁ kar sakegā .
kahānajainaśāstramālā ]
jñānatattva -prajñāpan
137
પ્ર. ૧૮