Pravachansar-Hindi (iso15919 transliteration).

< Previous Page   Next Page >


Page 163 of 513
PDF/HTML Page 196 of 546

 

kahānajainaśāstramālā ]
jñeyatattva -prajñāpan
163

samudāyātmanā dravyeṇābhinirvr̥ttatvād dravyamayaḥ . dravyāṇi tu punarekāśrayavistāraviśeṣātmakai- rguṇairabhinirvr̥ttatvādguṇātmakāni . paryāyāstu punarāyataviśeṣātmakā uktalakṣaṇairdravyairapi guṇairapya- bhinirvr̥ttatvād dravyātmakā api guṇātmakā api . tatrānekadravyātmakaikyapratipattinibandhano dravyaparyāyaḥ . sa dvividhaḥ, samānajātīyo‘samānajātīyaśca . tatra samānajātīyo nām yathā anekapudgalātmako dvayaṇukastryaṇuk ityādi; asamānajātīyo nām yathā jīvapudgalātmako devo tataśca ‘atthittaṇicchidassa hi’ ityādyekapañcāśadgāthāparyantaṁ viśeṣabhedabhāvanā ceti dvitīyamahādhikāre samudāyapātanikā . athedānīṁ sāmānyajñeyavyākhyānamadhye prathamā namaskāragāthā, dvitīyā dravyaguṇ- paryāyavyākhyānagāthā, tr̥tīyā svasamayaparasamayanirūpaṇagāthā, caturthī dravyasya sattādilakṣaṇatray- sūcanagāthā ceti pīṭhikābhidhāne prathamasthale svatantragāthācatuṣṭayam . tadanantaraṁ ‘sabbhāvo hi sahāvo’ ityādigāthācatuṣṭayaparyantaṁ sattālakṣaṇavyākhyānamukhyatvaṁ, tadanantaraṁ ‘ṇa bhavo bhaṁgavihīṇo’ ityādi- gāthātrayaparyantamutpādavyayadhrauvyalakṣaṇakathanamukhyatā, tataśca ‘pāḍubbhavadi ya aṇṇo’ ityādigāthādvayen (-dravyasvarūp) hai . aur 3dravya ek jinakā āśray hai aise vistāraviśeṣasvarūp guṇoṁse racit (-guṇoṁse bane huve) honese guṇātmak hai . aur paryāyeṁjo ki āyat -viśeṣasvarūp haiṁ ve jinake lakṣaṇ (ū par) kahe gaye haiṁ aise dravyoṁse tathā guṇoṁse racit honese dravyātmak bhī haiṁ guṇātmak bhī haiṁ . usameṁ, anekadravyātmak ekatākī 4pratipattikī kāraṇabhūt dravyaparyāy hai . vah do prakār hai . (1) samānajātīy aur (2) asamānajātīy . usameṁ (1) samānajātīy vah haijaise ki anekapudgalātmak 5dviaṇuk, triaṇuk ityādi; (2) asamānajātīy vah

1vistārasāmānyasamudāyātmak aur 2āyatasāmānyasamudāyātmak dravyase racit honese dravyamay

1. vistārasāmānya samudāy = vistārasāmānyarūp samudāy . vistārakā artha hai ki cauṛāī . dravyakī cauṛāīkī apekṣāke (ekasāth rahanevāle sahabhāvī) bhedoṁko (vistāraviśeṣoṁko) guṇ kahā jātā hai; jaise
jñān, darśan, cāritra ityādi jīvadravyake vistāraviśeṣ arthāt guṇ haiṁ
. un vistāraviśeṣoṁmeṁ rahanevāle viśeṣatvako gauṇ kareṁ to in sabameṁ ek ātmasvarūp sāmānyatva bhāsit hotā hai . yah vistārasāmānya (athavā vistārasāmānyasamudāy) vah dravya hai .

2. āyatasāmānyasamudāy = āyatasāmānyarūp samudāy . āyatakā artha hai lambāī arthāt kālāpekṣitapravāh . dravyake lambāīkī apekṣāke (ekake bād ek pravartamān, kramabhāvī, kālāpekṣit) bhedoṁko (āyat viśeṣoṁko) paryāy kahā jātā hai . un kramabhāvī paryāyoṁmeṁ pravartamān viśeṣatvako gauṇ kareṁ to ek dravyatvarūp sāmānyatva hī bhāsit hotā hai . yah āyatasāmānya (athavā āyatasāmānya samudāy) vah dravya hai .

3. anantaguṇoṁkā āśray ek dravya hai .

4. pratipatti = prāpti; jñān; svīkār . 5. dviaṇuk = do aṇuoṁse banā huā skaṁdh .