manuṣya ityādi . guṇadvāreṇāyatānaikyapratipattinibandhano guṇaparyāyaḥ . so‘pi dvividhaḥ, svabhāvaparyāyo vibhāvaparyāyaśca . tatra svabhāvaparyāyo nām samastadravyāṇāmātmīyātmīyāgurulaghu- guṇadvāreṇ pratisamayasamudīyamānaṣaṭsthānapatitavr̥ddhihāninānātvānubhūtiḥ, vibhāvaparyāyo nām rūpādīnāṁ jñānādīnāṁ vā svaparapratyayapravartamānapūrvottarāvasthāvatīrṇatāratamyopadarśitasvabhāv- viśeṣānekatvāpattiḥ . athedaṁ dr̥ṣṭānten draḍhayati — yathaiv hi sarva ev paṭo‘vasthāyinā vistār- sāmānyasamudāyenābhidhāvatā‘‘yatasāmānyasamudāyen cābhinirvartyamānastanmay ev, tathaiv hi sarva ev padārtho‘vasthāyinā vistārasāmānyasamudāyenābhidhāvatā‘‘yatasāmānyasamudāyen ca dravyaparyāyaguṇaparyāyanirūpaṇamukhyatā . athānantaraṁ ‘ṇa havadi jadi saddavvaṁ’ ityādigāthācatuṣṭayen sattā- dravyayorabhedaviṣaye yuktiṁ kathayati, tadanantaraṁ ‘jo khalu davvasahāvo’ ityādi sattādravyayorguṇaguṇikathanen prathamagāthā, dravyeṇ sah guṇaparyāyayorabhedamukhyatven ‘ṇatthi guṇo tti va koī’ ityādi dvitīyā ceti svatantragāthādvayaṁ, tadanantaraṁ dravyasya dravyārthikanayen sadutpādo bhavati, paryāyārthikanayenāsadityādi- kathanarūpeṇ ‘evaṁvihaṁ’ itiprabhr̥ti gāthācatuṣṭayaṁ, tataśca ‘atthi tti ya’ ityādyekasūtreṇ nayasaptabhaṅgīvyākhyānamiti samudāyen caturviṁśatigāthābhiraṣṭabhiḥ sthalairdravyanirṇayaṁ karoti . tadyathā – ath samyaktvaṁ kathayati — hai — jaise ki jīvapudgalātmak dev, manuṣya ityādi . guṇ dvārā āyatakī anekatākī pratipattikī kāraṇabhūt guṇaparyāy hai . vah bhī do prakār hai . (1) svabhāvaparyāy aur (2) vibhāvaparyāy . usameṁ samasta dravyoṁke apane -apane agurulaghuguṇ dvārā pratisamay pragaṭ honevālī ṣaṭsthānapatit hāni -vr̥ddhirūp anekatvakī anubhūti vah svabhāvaparyāy hai; (2) rūpādike yā jñānādike 1sva -parake kāraṇ pravartamān 2pūrvottar avasthāmeṁ honevāle tāratamyake kāraṇ dekhanemeṁ ānevāle svabhāvaviśeṣarūp anekatvakī 3āpatti vibhāvaparyāy hai . ab yah (pūrvokta kathan) dr̥ṣṭāntase dr̥rḥ karate haiṁ : —
jaise sampūrṇa 4paṭ, avasthāyī (-sthir) vistārasāmānyasamudāyase aur dauṛate (-bahate, pravāharūp) huye aise āyatasāmānyasamudāyase racit hotā huā tanmay hī hai, usīprakār sampūrṇa padārtha ‘dravya’ nāmak avasthāyī vistārasāmānyasamudāyase aur dauṛate huye āyatasāmānyasamudāyase racit hotā huā dravyamay hī hai . aur jaise paṭameṁ, avasthāyī vistārasāmānyasamudāy yā dauṛate huye āyatasāmānyasamudāy guṇoṁse racit hotā huā guṇoṁse
164pravacanasār[ bhagavānaśrīkuṁdakuṁd-
1. sva upādān aur par nimitta hai . 2. pūrvottar = pahalekī aur bādakī .
3. āpatti = āpatit, āpaṛanā . 4. paṭ = vastra