apariccattasahāveṇ aparityakta svabhāvamastitven sahābhinnaṁ uppādavvayadhuvattasaṁjuttaṁ utpādavyayadhrauvyaiḥ sah saṁyuktaṁ guṇavaṁ ca sapajjāyaṁ guṇavatparyāyasahitaṁ ca jaṁ yaditthaṁbhūtaṁ sattādilakṣaṇatrayasaṁyuktaṁ taṁ davvaṁ ti vuccaṁti taddravyamiti bruvanti sarvajñāḥ . idaṁ dravyamutpādavyayadhrauvyairguṇaparyāyaiśca sah lakṣyalakṣaṇabhede api sati sattābhedaṁ na gacchati . tarhi kiṁ karoti . svarūpatayaiv tathāvidhatvamavalambate . tathāvidhatvamavalambate ko‘rthaḥ . utpādavyayadhrauvyasvarūpaṁ guṇaparyāyasvarūpaṁ ca pariṇamati śuddhātmavadev . tathāhi —
bhāvārtha : — ‘maiṁ manuṣya hūn̐, śarīrādik samasta kriyāoṁko maiṁ karatā hūn̐, strī -putra- dhanādike grahaṇ -tyāgakā maiṁ svāmī hūn̐’ ityādi mānanā so manuṣyavyavahār (manuṣyarūp pravr̥tti) hai; ‘mātra acalit cetanā vah hī maiṁ hūn̐’ aisā mānanā — pariṇamit honā so ātmavyavahār (ātmārūp pravr̥tti) hai .
jo manuṣyādiparyāyameṁ līn haiṁ, ve ekāntadr̥ṣṭivāle log manuṣyavyavahārakā āśray karate haiṁ, isaliye rāgī -dveṣī hote haiṁ aur isaprakār paradravyarūp karmake sāth sambandha karate honese ve parasamay haiṁ; aur jo bhagavān ātmasvabhāvameṁ hī sthit haiṁ ve anekāntadr̥ṣṭivāle log manuṣyavyavahārakā āśray nahīṁ karake ātmavyavahārakā āśray karate haiṁ, isaliye rāgī -dveṣī nahīṁ hote arthāt param udāsīn rahate haiṁ aur isaprakār paradravyarūp karmake sāth sambandha na karake mātra svadravyake sāth hī sambandha karate haiṁ, isaliye ve svasamay haiṁ ..94..
ab dravyakā lakṣaṇ batalāte haiṁ : —
anvayārtha : — [aparityaktasvabhāven ] svabhāvako choṛe binā [yat ] jo [utpādavyayadhruvatvasaṁbaddham ] utpād -vyay -dhrauvyasaṁyukta hai [ca ] tathā [guṇavat saparyāyaṁ ] guṇayukta aur paryāyasahit hai, [tat ] use [dravyam iti ] ‘dravya’ [bruvanti ] kahate haiṁ ..95..
choḍayā vinā ja svabhāvane utpād -vyay -dhruvayukta che, vaḷī guṇ ne paryay sahit je, ‘dravya’ bhākhyuṁ tehane. 95.
170pravacanasār[ bhagavānaśrīkuṁdakuṁd-