ih khalu yadanārabdhasvabhāvabhedamutpādavyayadhrauvyatrayeṇ guṇaparyāyadvayen ca yallakṣyate tad
dravyam . tatra hi dravyasya svabhāvo‘stitvasāmānyānvayaḥ . astitvaṁ hi vakṣyati dvividhaṁ
– svarūpāstitvaṁ sādr̥śyāstitvaṁ ceti . tatrotpādaḥ prādurbhāvaḥ, vyayaḥ pracyavanaṁ, dhrauvyamavasthitiḥ .
guṇā vistāraviśeṣāḥ . te dvividhāḥ sāmānyaviśeṣātmakatvāt . tatrāstitvaṁ nāstitva-
mekatvamanyatvaṁ dravyatvaṁ paryāyatvaṁ sarvagatatvamasarvagatatvaṁ sapradeśatvamapradeśatvaṁ mūrtatvamamūrtatvaṁ
sakri yatvamakri yatvaṁ cetanatvamacetanatvaṁ kartr̥tvamakartr̥tvaṁ bhoktr̥tvamabhoktr̥tvamagurulaghutvaṁ cetyādayaḥ
sāmānyaguṇāḥ, avagāhahetutvaṁ gatinimittatā sthitikāraṇatvaṁ vartanāyatanatvaṁ rūpādimattā
cetanatvamityādayo viśeṣaguṇāḥ . paryāyā āyataviśeṣāḥ . te pūrvamevoktāścaturvidhāḥ .
kevalajñānotpattiprastāve śuddhātmaruciparicchittiniścalānubhūtirūpakāraṇasamayasāraparyāyasya vināśe sati
śuddhātmopalambhavyaktirūpakāryasamayasārasyotpādaḥ kāraṇasamayasārasya vyayastadubhayādhārabhūtaparamātmadravya-
tven dhrauvyaṁ ca . tathānantajñānādiguṇāḥ, gatimārgaṇāvipakṣabhūtasiddhagatiḥ, indriyamārgaṇāvipakṣa-
bhūtātīndriyatvādilakṣaṇāḥ śuddhaparyāyāśca bhavantīti . yathā śuddhasattayā sahābhinnaṁ paramātmadravyaṁ
pūrvoktotpādavyayadhrauvyairguṇaparyāyaiśca sah saṁjñālakṣaṇaprayojanādibhede‘pi sati taiḥ sah sattābhedaṁ na
kahānajainaśāstramālā ]
jñeyatattva -prajñāpan
171
ṭīkā : — yahān̐ (is viśvameṁ) jo, svabhāvabhed kiye binā, 1utpād -vyay -dhrauvyatrayase
aur 2guṇaparyāyadvayase 3lakṣit hotā hai, vah dravya hai . inameṁse (-svabhāv, utpād, vyay, dhrauvya,
guṇ aur paryāyameṁse) dravyakā svabhāv vah 4astitvasāmānyarūp anvay hai; astitva do
prakārakā kaheṁge : — 1 – svarūp -astitva . 2 – sādr̥śya -astitva . utpād vah prādurbhāv (pragaṭ
honā – utpanna honā) hai; vyay vah pracyuti (arthāt bhraṣṭa, – naṣṭa honā) hai; dhrauvya vah avasthiti
(ṭhikānā) hai; guṇ vah vistāraviśeṣ haiṁ . ve sāmānyaviśeṣātmak honese do prakārake haiṁ . inameṁ,
astitva, nāstitva, ekatva, anyatva, dravyatva, paryāyatva, sarvagatatva, asarvagatatva, sapradeśatva,
apradeśatva, mūrtatva, amūrtatva, sakriyatva, akriyatva, cetanatva, acetanatva, kartr̥tva, akartr̥tva,
bhoktr̥tva, abhoktr̥tva, agurulaghutva, ityādi sāmānyaguṇ haiṁ; avagāhahetutva, gatinimittatā,
sthitikāraṇatva, vartanāyatanatva, rūpādimattva, cetanatva ityādi viśeṣ guṇ haiṁ . paryāy āyataviśeṣ
haiṁ . ve pūrva hī (93 vīṁ gāthā kī ṭīkāmeṁ) kathit cār prakārakī haiṁ .
1. utpād -vyay -dhrauvyatray = utpād, vyay aur dhrauvya – yah tripuṭī (tīnoṁkā samūh) .
2. guṇaparyāyadvay = guṇ aur paryāy – yah yugal (donoṁkā samūh)
3. lakṣit hotā hai = lakṣyarūp hotā hai, pahicānā jātā hai . [ (1) utpād -vyay -dhrauvya tathā (2) guṇaparyāy
ve lakṣaṇ haiṁ aur dravya vah lakṣya hai . ]
4. astitvasāmānyarūp anvay = ‘hai, hai, hai’ aisā ekarūp bhāv dravyakā svabhāv hai . (anvay = ekarūpatā
sadr̥śabhāv .)