ih hi yo nām vastuno janmakṣaṇaḥ sa janmanaiv vyāptatvāt sthitikṣaṇo nāśakṣaṇaśca na bhavati; yaśca sthitikṣaṇaḥ sa khalūbhayorantarāladurlalitatvājjanmakṣaṇo nāśakṣaṇaśca na bhavati; yaśca nāśakṣaṇaḥ sa tūtpadyāvasthāy ca naśyato janmakṣaṇaḥ sthitikṣaṇaśca na bhavati; — ityutpādādīnāṁ vitarkyamāṇaḥ kṣaṇabhedo hr̥dayabhūmimavatarati . avataratyevaṁ yadi dravyamātma- naivotpadyate ātmanaivāvatiṣṭhate ātmanaiv naśyatītyabhyupagamyate . tattu nābhyupagatam . paryāyāṇā- dravyārthikanayen sarvaṁ dravyaṁ bhavati . pūrvoktotpādāditrayasya tathaiv svasaṁvedanajñānādiparyāyatrayasya cānugatākāreṇānvayarūpeṇ yadādhārabhūtaṁ tadanvayadravyaṁ bhaṇyate, tadviṣayo yasya sa bhavatyanvayadravyārthikanayaḥ . yathedaṁ jñānājñānaparyāyadvaye bhaṅgatrayaṁ vyākhyātaṁ tathāpi sarvadravyaparyāyeṣu yathāsaṁbhavaṁ jñātavyamitya- bhiprāyaḥ ..101.. athotpādādīnāṁ punarapi prakārāntareṇ dravyeṇ sahābhedaṁ samarthayati samayabhedaṁ ca nirākaroti — samavedaṁ khalu davvaṁ samavetamekībhūtamabhinnaṁ bhavati khalu sphu ṭam . kim . ātmadravyam . kaiḥ sah . saṁbhavaṭhidiṇāsasaṇṇidaṭṭhehiṁ samyaktvajñānapūrvakaniścalanirvikāranijātmānubhūtilakṣaṇavītarāgacāritra- paryāyeṇotpādaḥ tathaiv rāgādiparadravyaikatvapariṇatirūpacāritraparyāyeṇ nāśastadubhayādhārātmadravyatvāvasthā-
anvayārtha : — [dravyaṁ ] dravya [ekasmin ca ev samaye ] ek hī samayameṁ [saṁbhavasthitināśasaṁjñitārthaiḥ ] utpād, sthiti aur nāś nāmak 1arthoṁke sāth [khalu ] vāstavameṁ [samavetaṁ ] 2samavet (ekamek) hai; [tasmāt ] isaliye [tat tritayaṁ ] yah 3tritay [khalu ] vāstavameṁ [dravyaṁ ] dravya hai ..102..
ṭīkā : — (pratham śaṁkā upasthit kī jātī hai : — ) yahān̐, (viśvameṁ) vastukā jo janmakṣaṇ hai vah janmase hī vyāpta honese sthitikṣaṇ aur nāśakṣaṇ nahīṁ hai, (-vah pr̥thak hī hotā hai); jo sthitikṣaṇ ho vah donoṁke antarālameṁ (utpādakṣaṇ aur nāśakṣaṇake bīc) dr̥rḥatayā rahatā hai, isaliye (vah) janmakṣaṇ aur nāśakṣaṇ nahīṁ hai; aur jo nāśakṣaṇ hai vah, – vastu utpanna hokar aur sthir rahakar phi ra nāśako prāpta hotī hai isaliye, – janmakṣaṇ aur sthitikṣaṇ nahīṁ hai; — isaprakār tarka pūrvak vicār karane par utpādādikā kṣaṇabhed hr̥dayabhūmimeṁ utaratā hai (arthāt utpād, vyay aur dhrauvyakā samay
196pravacanasār[ bhagavānaśrīkuṁdakuṁd-
1. artha = padārtha (87 vīṁ gāthāmeṁ samajhāyā gayā hai, tadnusār paryāy bhī artha hai .)
2. samavet = samavāyavālā, tādātmyasahit juṛā huvā, ekamek .
3. tritay = tīnakā samudāy . (utpād, vyay aur dhrauvya, in tīnoṁkā samudāy vāstavameṁ dravya hī hai .)