samavetaṁ khalu dravyaṁ saṁbhavasthitināśasaṁjñitārthaiḥ .
ekasmin caiv samaye tasmāddravyaṁ khalu tattritayam ..102..
ih hi yo nām vastuno janmakṣaṇaḥ sa janmanaiv vyāptatvāt sthitikṣaṇo nāśakṣaṇaśca
na bhavati; yaśca sthitikṣaṇaḥ sa khalūbhayorantarāladurlalitatvājjanmakṣaṇo nāśakṣaṇaśca na bhavati;
yaśca nāśakṣaṇaḥ sa tūtpadyāvasthāy ca naśyato janmakṣaṇaḥ sthitikṣaṇaśca na bhavati;
— ityutpādādīnāṁ vitarkyamāṇaḥ kṣaṇabhedo hr̥dayabhūmimavatarati . avataratyevaṁ yadi dravyamātma-
naivotpadyate ātmanaivāvatiṣṭhate ātmanaiv naśyatītyabhyupagamyate . tattu nābhyupagatam . paryāyāṇā-
dravyārthikanayen sarvaṁ dravyaṁ bhavati . pūrvoktotpādāditrayasya tathaiv svasaṁvedanajñānādiparyāyatrayasya
cānugatākāreṇānvayarūpeṇ yadādhārabhūtaṁ tadanvayadravyaṁ bhaṇyate, tadviṣayo yasya sa bhavatyanvayadravyārthikanayaḥ .
yathedaṁ jñānājñānaparyāyadvaye bhaṅgatrayaṁ vyākhyātaṁ tathāpi sarvadravyaparyāyeṣu yathāsaṁbhavaṁ jñātavyamitya-
bhiprāyaḥ ..101.. athotpādādīnāṁ punarapi prakārāntareṇ dravyeṇ sahābhedaṁ samarthayati samayabhedaṁ ca
nirākaroti — samavedaṁ khalu davvaṁ samavetamekībhūtamabhinnaṁ bhavati khalu sphu ṭam . kim . ātmadravyam . kaiḥ
sah . saṁbhavaṭhidiṇāsasaṇṇidaṭṭhehiṁ samyaktvajñānapūrvakaniścalanirvikāranijātmānubhūtilakṣaṇavītarāgacāritra-
paryāyeṇotpādaḥ tathaiv rāgādiparadravyaikatvapariṇatirūpacāritraparyāyeṇ nāśastadubhayādhārātmadravyatvāvasthā-
196pravacanasār[ bhagavānaśrīkuṁdakuṁd-
anvayārtha : — [dravyaṁ ] dravya [ekasmin ca ev samaye ] ek hī samayameṁ
[saṁbhavasthitināśasaṁjñitārthaiḥ ] utpād, sthiti aur nāś nāmak 1arthoṁke sāth [khalu ] vāstavameṁ
[samavetaṁ ] 2samavet (ekamek) hai; [tasmāt ] isaliye [tat tritayaṁ ] yah 3tritay [khalu ]
vāstavameṁ [dravyaṁ ] dravya hai ..102..
ṭīkā : — (pratham śaṁkā upasthit kī jātī hai : — ) yahān̐, (viśvameṁ) vastukā
jo janmakṣaṇ hai vah janmase hī vyāpta honese sthitikṣaṇ aur nāśakṣaṇ nahīṁ hai, (-vah
pr̥thak hī hotā hai); jo sthitikṣaṇ ho vah donoṁke antarālameṁ (utpādakṣaṇ aur
nāśakṣaṇake bīc) dr̥rḥatayā rahatā hai, isaliye (vah) janmakṣaṇ aur nāśakṣaṇ nahīṁ hai; aur
jo nāśakṣaṇ hai vah, – vastu utpanna hokar aur sthir rahakar phi ra nāśako prāpta hotī hai
isaliye, – janmakṣaṇ aur sthitikṣaṇ nahīṁ hai; — isaprakār tarka pūrvak vicār karane par
utpādādikā kṣaṇabhed hr̥dayabhūmimeṁ utaratā hai (arthāt utpād, vyay aur dhrauvyakā samay
1. artha = padārtha (87 vīṁ gāthāmeṁ samajhāyā gayā hai, tadnusār paryāy bhī artha hai .)
2. samavet = samavāyavālā, tādātmyasahit juṛā huvā, ekamek .
3. tritay = tīnakā samudāy . (utpād, vyay aur dhrauvya, in tīnoṁkā samudāy vāstavameṁ dravya hī hai .)