ih hi yathā kilaikastryaṇukaḥ samānajātīyo‘nekadravyaparyāyo vinaśyatyanyaścaturaṇukaḥ
prajāyate, te tu trayaścatvāro vā pudgalā avinaṣṭānutpannā evāvatiṣṭhante, tathā sarve‘pi
samānajātīyā dravyaparyāyā vinaśyanti prajāyante ca, samānajātīni dravyāṇi tvavinaṣṭānu-
tpannānyevāvatiṣṭhante . yathā caiko manuṣyatvalakṣaṇo‘samānajātīyo dravyaparyāyo vinaśyatyanya-
stridaśatvalakṣaṇaḥ prajāyate, tau ca jīvapudgalau avinaṣṭānutpannāvevāvatiṣṭhete, tathā
sarve‘pyasamānajātīyā dravyaparyāyā vinaśyanti prajāyante ca, asamānajātīni dravyāṇi
tvavinaṣṭānutpannānyevāvatiṣṭhante . evamātmanā dhruvāṇi dravyaparyāyadvāreṇotpādavyayībhūtānyutpād-
vyayadhrauvyāṇi dravyāṇi bhavanti ..103..
kahānajainaśāstramālā ]
jñeyatattva -prajñāpan
199
paramātmāvāptirūpaḥ svabhāvadravyaparyāyaḥ . pajjao vayadi aṇṇo paryāyo vyeti vinaśyati . kathaṁbhūtaḥ . anyaḥ
pūrvoktamokṣaparyāyādbhinno niścayaratnatrayātmakanirvikalpasamādhirūpasyaiv mokṣaparyāyasyopādānakāraṇabhūtaḥ .
kasya saṁbandhī paryāyaḥ . davvassa paramātmadravyasya . taṁ pi davvaṁ tadapi paramātmadravyaṁ ṇev paṇaṭṭhaṁ ṇa uppaṇṇaṁ
śuddhadravyārthikanayen naiv naṣṭaṁ na cotpannam . athavā saṁsārijīvāpekṣayā devādirūpo vibhāvadravyaparyāyo
jāyate manuṣyādirūpo vinaśyati tadev jīvadravyaṁ niścayen na cotpannaṁ na ca vinaṣṭaṁ, pudgaladravyaṁ vā
dvayaṇukādiska ndharūpasvajātīyavibhāvadravyaparyāyāṇāṁ vināśotpāde‘pi niścayen na cotpannaṁ na ca
vinaṣṭamiti . tataḥ sthitaṁ yataḥ kāraṇādutpādavyayadhrauvyarūpeṇ dravyaparyāyāṇāṁ vināśotpāde‘pi dravyasya
ṭīkā : — yahān̐ (viśvameṁ) jaise ek tri -aṇuk samānajātīy anek dravyaparyāy vinaṣṭa
hotī hai aur dūsarī 1caturaṇuk (samānajātīy anek dravyaparyāy) utpanna hotī hai; parantu ve tīn
yā cār pudgal (paramāṇu) to avinaṣṭa aur anutpanna hī rahate haiṁ ( – dhruv haiṁ ); isīprakār sabhī
samānajātīy dravyaparyāyeṁ vinaṣṭa hotī haiṁ aur utpanna hotī haiṁ, kintu samānajātīy dravya to
avinaṣṭa aur anutpanna hī rahate haiṁ (-dhruv haiṁ ) .
aur, jaise ek manuṣyatvasvarūp asamānajātīy dravya -paryāy vinaṣṭa hotī hai aur dūsarī
devatvasvarūp (asamānajātīy dravyaparyāy) utpanna hotī hai, parantu vah jīv aur pudgal to
avinaṣṭa aur anutpanna hī rahate haiṁ, isīprakār sabhī asamānajātīy dravya -paryāyeṁ vinaṣṭa ho jātī
haiṁ aur utpanna hotī haiṁ, parantu asamānajātīy dravya to avinaṣṭa aur anutpanna hī rahate haiṁ .
is prakār apanese (2dravyarūpase) dhruv aur dravyaparyāyoṁ dvārā utpād -vyayarūp aise
dravya utpād -vyay -dhrauvya haiṁ ..103..
1. caturaṇuk = cār aṇuoṁkā (paramāṇuoṁkā) banā huā skaṁdh .
2. ‘dravya’ śabda mukhyatayā do arthoṁmeṁ prayukta hotā hai : (1) ek to sāmānya – viśeṣake piṇḍako arthāt
vastuko dravya kahā jātā hai; jaise – ‘dravya utpād -vyay -dhrauvyasvarūp hai’; (2) dūsare – vastuke sāmānya
aṁśako bhī dravya kahā jātā hai; jaise – ‘dravyārthik nay’ arthāt sāmānyāṁśagrāhī nay . jahān̐ jo artha ghaṭit
hotā ho vahān̐ vah artha samajhanā cāhiye .