yadi hi dravyaṁ svarūpat ev sanna syāttadā dvitayī gatiḥ asadvā bhavati, sattātaḥ pr̥thagvā bhavati . tatrāsadbhavad dhrrauvyasyāsaṁbhavādātmānamadhārayad dravyamevāstaṁ gacchet; sattātaḥ vibhāvaguṇāntaraṁ pariṇamati, pudgaladravyaṁ vā pūrvoktaśuklavarṇādiguṇaṁ tyaktvā raktādiguṇāntaraṁ pariṇamati, haritaguṇaṁ tyaktvā pāṇḍuraguṇāntaramāmraphalamiveti bhāvārthaḥ ..104.. evaṁ svabhāvavibhāvarūpā dravyaparyāyā guṇaparyāyāśca nayavibhāgen dravyalakṣaṇaṁ bhavanti iti kathanamukhyatayā gāthādvayen caturthasthalaṁ gatam . ath
ab, sattā aur dravya arthāntar (bhinna padārtha, anya padārtha) nahīṁ honeke sambandhameṁ yukti upasthit karate haiṁ : —
anvayārtha : — [yadi ] yadi [dravyaṁ ] dravya [sat na bhavati ] (svarūpase hī) sat na ho to — (1) [dhruvaṁ asat bhavati ] niścayase vah asat hogā; [tat kathaṁ dravyaṁ ] (jo asat hogā) vah dravya kaise ho sakatā hai ? [punaḥ vā ] athavā (yadi asat na ho) to (2) [anyat bhavati ] vah sattāse anya (pr̥thak) ho ! (so bhī kaise ho sakatā hai ?) [tasmāt ] isaliye [dravyaṁ svayaṁ ] dravya svayaṁ hī [sattā ] hai ..105..
ṭīkā : — yadi dravya svarūpase hī 1sat na ho to dūsarī gati yah ho ki vah — (1) 2asat hogā, athavā (2) sattāse pr̥thak hogā . vahān̐, (1) yadi vah asat hogā to, dhrauvyake asaṁbhavake kāraṇ svayaṁ sthir na hotā huā dravyakā hī 3asta ho jāyagā; aur jo dravya hoy na sat, ṭhare ja asat, bane kyam dravya e ?
202pravacanasār[ bhagavānaśrīkuṁdakuṁd-
1. sat = maujūd .
2. asat = nahīṁ maujūd aisā .
3. asta = naṣṭa . [jo asat ho usakā ṭikanā -maujūd rahanā kaisā ? isaliye dravyako asat mānanese, dravyake abhāvakā prasaṁg ātā hai arthāt dravya hī siddha nahīṁ hotā . ]