pr̥thagbhavatsattāmantareṇātmānaṁ dhārayattāvanmātraprayojanāṁ sattāmevāstaṁ gamayet . svarūpatastu-
sadbhavad dhrrauvyasya saṁbhavādātmānaṁ dhārayaddravyamudgacchet; sattāto‘pr̥thagbhūtvā cātmānaṁ dhārayattā-
vanmātraprayojanāṁ sattāmudgamayet . tataḥ svayamev dravyaṁ sattvenābhyupagantavyaṁ, bhāvabhāv-
vatorapr̥thaktvenānanyatvāt ..105..
sattādravyayorabhedaviṣaye punarapi prakārāntareṇ yuktiṁ darśayati — ṇa havadi jadi saddavvaṁ paramacaitanyaprakāśarūpeṇ
svarūpeṇ svarūpasattāstitvaguṇen yadi cet sanna bhavati . kiṁ kartr̥ . paramātmadravyaṁ . tadā asaddhuvaṁ hodi
asadavidyamānaṁ bhavati dhruvaṁ niścitam . avidyamānaṁ sat taṁ kadhaṁ davvaṁ tatparamātmadravyaṁ kathaṁ bhavati, kiṁtu
naiv . sa ca pratyakṣavirodhaḥ . kasmāt . svasaṁvedanajñānen gamyamānatvāt . athāvicāritaramaṇīyanyāyen
sattāguṇābhāve‘pyastīti cet, tatra vicāryate – yadi kevalajñānadarśanaguṇāvinābhūtasvakīyasvarūpāsti-
tvātpr̥thagbhūtā tiṣṭhati tadā svarūpāstitvaṁ nāsti, svarūpāstitvābhāve dravyamapi nāsti . athavā
svakīyasvarūpāstitvātsaṁjñālakṣaṇaprayojanādibhede‘pi pradeśarūpeṇābhinnaṁ tiṣṭhati tadā saṁmatamev . atrāvasare
saugatamatānusārī kaścidāh – siddhaparyāyasattārūpeṇ śuddhātmadravyamupacāreṇāsti, na ca mukhyavr̥ttyeti .
parihāramāh — siddhaparyāyopādānakāraṇabhūtaparamātmadravyābhāve siddhaparyāyasattaiv na saṁbhavati, vr̥kṣābhāve
phalamiv . atra prastāve naiyāyikamatānusārī kaścidāh — havadi puṇo aṇṇaṁ vā tatparamātmadravyaṁ bhavati
punaḥ kiṁtu sattāyāḥ sakāśādanyadbhinnaṁ bhavati paścātsattāsamavāyātsadbhavati . ācāryāḥ parihāramāhuḥ —
sattāsamavāyātpūrvaṁ dravyaṁ sadasadvā, yadi sattadā sattāsamavāyo vr̥thā, pūrvamevāstitvaṁ tiṣṭhati; athāsattarhi
kahānajainaśāstramālā ]
jñeyatattva -prajñāpan
203
(2) yadi sattāse pr̥thak ho to sattāke binā bhī svayaṁ rahatā huā, itanā hī mātra jisakā
prayojan hai aisī 1sattāko hī asta kar degā .
kintu yadi dravya svarūpase hī sat ho to — (1) dhrauvyake sadbhāvake kāraṇ svayaṁ sthir
rahatā huā, dravya udit hotā hai, (arthāt siddha hotā hai); aur (2) sattāse apr̥thak rahakar
svayaṁ sthir (-vidyamān) rahatā huā, itanā hī mātra jisakā prayojan hai aisī sattāko udit
(siddha) karatā hai .
isaliye dravya svayaṁ hī sattva (sattā) hai aisā svīkār karanā cāhiye, kyoṁki bhāv
aur 2bhāvavānkā apr̥thaktva dvārā ananyatva hai ..105..
1. sattākā kārya itanā hī hai ki vah dravyako vidyamān rakhe . yadi dravya sattāse bhinna rahakar bhī
sthir rahe to phi ra sattākā prayojan hī nahīṁ rahatā, arthāt sattāke abhāvakā prasaṁg ā jāyagā .
2. bhāvavān = bhāvavālā . [dravya bhāvavālā hai aur sattā usakā bhāv hai . ve apr̥thak haiṁ, is apekṣāse
ananya haiṁ . pr̥thaktva aur anyatvakā bhed jis apekṣāse hai us apekṣāko lekar viśeṣārtha āgāmī
gāthāmeṁ kaheṁge, unheṁ yahān̐ nahīṁ lagānā cāhiye, kintu yahān̐ ananyatvako apr̥thaktvake arthameṁ hī
samajhanā cāhiye . ]