kilāśritya vartinī nirguṇaikaguṇasamuditā viśeṣaṇaṁ vidhāyikā vr̥ttisvarūpā ca sattā bhavati, na khalu tadanāśritya varti guṇavadanekaguṇasamuditaṁ viśeṣyaṁ vidhīyamānaṁ vr̥ttimatsvarūpaṁ ca dravyaṁ bhavati; yattu kilānāśritya varti guṇavadanekaguṇasamuditaṁ viśeṣyaṁ vidhīyamānaṁ vr̥ttimatsvarūpaṁ ca dravyaṁ bhavati, na khalu sāśritya vartinī nirguṇaikaguṇasamuditā viśeṣaṇaṁ vidhāyikā vr̥ttisvarūpā ca sattā bhavatīti tayostadbhāvasyābhāvaḥ . at ev ca sattādravyayoḥ kathaṁcidanarthāntaratve‘pi saṁjñādirūpeṇ tanmayaṁ na bhavati . kadhamegaṁ tanmayatvaṁ hi kilaikatvalakṣaṇaṁ . saṁjñādirūpeṇ tanmayatvābhāve kathamekatvaṁ, kiṁtu nānātvamev . yathedaṁ muktātmadravye pradeśābhede‘pi saṁjñādirūpeṇ nānātvaṁ kathitaṁ tathaiv kisīke āśrayake binā rahanevālā, guṇavālā, anek guṇoṁse nirmit, 5viśeṣya, 6vidhīyamān aur 7vr̥ttimānasvarūp aisā dravya nahīṁ hai, tathā jo kisīke āśrayake binā rahanevālā, guṇavālā, anek guṇoṁse nirmit, viśeṣya, vidhīyamān aur vr̥ttimānasvarūp aisā dravya hai vah kisīke āśrit rahanevālī, nirguṇ, ek guṇase nirmit, viśeṣaṇ, vidhāyak aur vr̥ttisvarūp aisī sattā nahīṁ hai, isaliye unake tadbhāvakā abhāv hai . aisā honese hī, yadyapi, sattā aur dravyake kathaṁcit anarthāntaratva (-abhinnapadārthatva, ananyapadārthatva) hai tathāpi unake sarvathā
206pravacanasār[ bhagavānaśrīkuṁdakuṁd-
1nirguṇ, ek guṇakī banī huī, 2viśeṣaṇ 3vidhāyak aur 4vr̥ttisvarūp jo sattā hai vah
1. nirguṇ = guṇarahit [sattā nirguṇ hai, dravya guṇavālā hai . jaise ām varṇa, gaṁdh sparśādi guṇayukta hai, kintu
varṇaguṇ kahīṁ gaṁdh, sparśa yā anya kisī guṇavālā nahīṁ hai, kyoṁki na to varṇa sūṁghā jātā hai aur na
sparśa kiyā jātā hai . aur jaise ātmā jñānaguṇavālā, vīryaguṇavālā ityādi hai, parantu jñānaguṇ kahīṁ
vīryaguṇavālā yā anya kisī guṇavālā nahīṁ hai; isīprakār dravya ananta guṇoṁvālā hai, parantu sattā guṇavālī
nahīṁ hai . (yahān̐, jaise daṇḍī daṇḍavālā hai usīprakār dravyako guṇavālā nahīṁ samajhanā cāhiye; kyoṁki daṇḍī
aur daṇḍameṁ pradeśabhed hai, kintu dravya aur guṇ abhinnapradeśī haiṁ . ]
2. viśeṣaṇ = viśeṣatā; lakṣaṇ; bhedak dharma .3. vidhāyak = vidhān karanevālā; racayitā .
4. vr̥tti = honā, astitva, utpād -vyay -dhrauvya .
5. viśeṣya = viśeṣatāko dhāraṇ karanevālā padārtha; lakṣya; bhedya padārtha — dharmī . [jaise miṭhās, saphe dī,
sacikkaṇatā ādi miśrīke viśeṣ guṇ haiṁ, aur miśrī in viśeṣ guṇoṁse viśeṣit hotī huī arthāt un
viśeṣatāoṁse jñāt hotī huī, un bhedoṁse bhedit hotī huī ek padārtha hai; aur jaise jñān, darśan, cāritra,
vīrya ityādi ātmāke viśeṣaṇ hai aur ātmā un viśeṣaṇoṁse viśeṣit hotā huā (lakṣit, bhedit,
pahacānā jātā huā) padārtha hai, usīprakār sattā viśeṣaṇ hai aur dravya viśeṣya hai . (yahān̐ yah nahīṁ bhūlanā
cāhiye ki viśeṣya aur viśeṣaṇoṁke pradeśabhed nahīṁ haiṁ .)
6. vidhīyamān = racit honevālā . (sattā ityādi guṇ dravyake racayitā hai aur dravya unake dvārā racā jānevālā padārtha hai .)
7. vr̥ttimān = vr̥ttivālā, astitvavālā, sthir rahanevālā . (sattā vr̥ttisvarūp arthāt astisvarūp hai aur dravya astitva rahanesvarūp hai .)