na paryāyo yacca dravyamanyo guṇaḥ paryāyo vā sa na sattāguṇ itītaretarasya yastasyābhāvaḥ
sa tadabhāvalakṣaṇo‘tadbhāvo‘nyatvanibandhanabhūtaḥ ..107..
iti bhaṇyate . yaśca paramātmapadārthaḥ kevalajñānādiguṇaḥ siddhatvaparyāy iti taiśca tribhiḥ (pradeśābheden ?)
śuddhasattāguṇo bhaṇyat iti tadbhāvasya lakṣaṇamidam . tadbhāvasyeti ko‘rthaḥ . paramātmapadārtha-
kevalajñānādiguṇasiddhatvaparyāyāṇāṁ śuddhasattāguṇen sah saṁjñādibhede‘pi pradeśaistanmayatvamiti . jo khalu
tassa abhāvo yastasya pūrvoktalakṣaṇatadbhāvasya khalu sphu ṭaṁ saṁjñādibhedavivakṣāyāmabhāvaḥ so tadabhāvo sa
pūrvoktalakṣaṇastadabhāvo bhaṇyate . sa ca tadabhāvaḥ kiṁ bhaṇyate . atabbhāvo na tadbhāvastanmayatvam kiṁc
atadbhāvaḥ saṁjñālakṣaṇaprayojanādibhedaḥ ityarthaḥ . tadyathā — yathā muktāphalahāre yo‘sau śuklaguṇastadvācake na
śuklamityakṣaradvayen hāro vācyo na bhavati sūtraṁ vā muktāphalaṁ vā, hārasūtramuktāphalaśabdaiśca śuklaguṇo
vācyo na bhavati . evaṁ parasparaṁ pradeśābhede‘pi yo‘sau saṁjñādibhedaḥ sa tasya pūrvokta lakṣaṇ-
tadbhāvasyābhāvastadabhāvo bhaṇyate . sa ca tadabhāvaḥ punarapi kiṁ bhaṇyate . atadbhāvaḥ saṁjñā-
lakṣaṇaprayojanādibhed iti . tathā muktajīve yo‘sau śuddhasattāguṇastadvācaken sattāśabden muktajīvo
kahānajainaśāstramālā ]
jñeyatattva -prajñāpan
209
pra. 27
ek -dūsaremeṁ jo ‘usakā abhāv’ arthāt ‘tadrūp honekā abhāv’ hai vah ‘tad -abhāv’ lakṣaṇ
‘atadbhāv’ hai, jo ki anyatvakā kāraṇ hai . isīprakār ek dravyameṁ jo sattāguṇ hai vah dravya
nahīṁ hai, 1anyaguṇ nahīṁ hai, yā paryāy nahīṁ hai; aur jo dravya anya guṇ yā paryāy hai vah sattāguṇ
— isaprakār ek -dūsaremeṁ jo ‘usakā abhāv’ arthāt ‘tadrūp honekā abhāv’ hai vah
2‘tad -abhāv’ lakṣaṇ ‘atadbhāv’ hai jo ki anyatvakā kāraṇ hai .
bhāvārtha : — ek ātmākā vistārakathanameṁ ‘ātmadravya’ke rūpameṁ ‘jñānādiguṇ’ ke
rūpameṁ aur ‘siddhatvādi paryāy’ ke rūpameṁ — tīn prakārase varṇan kiyā jātā hai . isīprakār
sarva dravyoṁke sambandhameṁ samajhanā cāhiye .
aur ek ātmāke astitva guṇako ‘sat ātmadravya’, sat jñānādiguṇ’ aur ‘sat
siddhatvādi paryāy’ — aise tīn prakārase vistārit kiyā jātā hai; isīprakār sabhī dravyoṁke
sambandhameṁ samajhanā cāhiye .
aur ek ātmākā jo astitva guṇ hai vah ātmadravya nahīṁ hai, (sattā guṇake binā)
jñānādiguṇ nahīṁ hai, yā siddhatvādi paryāy nahīṁ hai; aur jo ātmadravya hai, (astitvake sivāy)
jñānādiguṇ hai yā siddhatvādi paryāy hai vah astitva guṇ nahīṁ hai — isaprakār unameṁ paraspar atadbhāv
hai, jisake kāraṇ unameṁ anyatva hai . isīprakār sabhī dravyoṁke sambandhameṁ samajhanā cāhiye .
1. anyaguṇ = sattā ke atirikta dūsarā koī bhī guṇ .
2. tad -abhāv = usakā abhāv; (tad -abhāv = tasya abhāvaḥ) tadbhāv atadbhāvakā lakṣaṇ (svarūp) hai;
atadbhāv anyatvakā kāraṇ hai .