dravyaṁ hi tāvad dravyatvabhūtāmanvayaśaktiṁ nityamapyaparityajadbhavati sadev . yastu dravyasya paryāyabhūtāyā vyatirekavyakteḥ prādurbhāvaḥ tasminnapi dravyatvabhūtāyā anvayaśakterapracyavanād dravyamananyadev . tato‘nanyatven niścīyate dravyasya sadutpādaḥ . tathā hi — jīvo dravyaṁ bhavannārakatiryaṅmanuṣyadevasiddhatvānāmanyatamen paryāyeṇ dravyasya paryāyadurlalitavr̥ttitvād- vaśyamev bhaviṣyati . sa hi bhūtvā ca ten kiṁ dravyatvabhūtāmanvayaśaktimujjhati, nojjhati . kiṁ kiṁ bhaviṣyati . nirvikāraśuddhopayogavilakṣaṇābhyāṁ śubhāśubhopayogābhyāṁ pariṇamya ṇaro‘maro vā paro naro devaḥ parastiryaṅnārakarūpo vā nirvikāraśuddhopayogen siddho vā bhaviṣyati . bhavīy puṇo evaṁ pūrvoktaprakāreṇ punarbhūtvāpi . athavā dvitīyavyākhyānam . bhavan vartamānakālāpekṣayā bhaviṣyati bhāvikālāpekṣayā bhūtvā bhūtakālāpekṣayā ceti kālatraye caivaṁ bhūtvāpi kiṁ davvattaṁ pajahadi kiṁ dravyatvaṁ parityajati . ṇa cayadi dravyārthikanayen dravyatvaṁ na tyajati, dravyādbhinno na bhavati . aṇṇo kahaṁ havadi
anvayārtha : — [jīvaḥ ] jīv [bhavan ] pariṇamit hotā huā [naraḥ ] manuṣya, [amaraḥ ] dev [vā ] athavā [paraḥ ] anya (-tiryaṁc, nārakī yā siddha) [bhaviṣyati ] hogā, [punaḥ ] parantu [bhūtvā ] manuṣya devādi hokar [kiṁ ] kyā vah [dravyatvaṁ prajahāti ] dravyatvako choṛ detā hai ? [na jahat ] nahīṁ choṛatā huā vah [anyaḥ kathaṁ bhavati ] anya kaise ho sakatā hai ? (arthāt vah anya nahīṁ, vahakā vahī hai .)..112..
ṭīkā : — pratham to dravya dravyatvabhūt anvayaśaktiko kabhī bhī na choṛatā huā sat (vidyamān) hī hai . aur dravyake jo paryāyabhūt vyatirekavyaktikā utpād hotā hai usameṁ bhī dravyatvabhūt anvayaśaktikā acyutapanā honese dravya ananya hī hai, (arthāt us utpādameṁ bhī anvayaśakti to apatit -avinaṣṭa -niścal honese dravya vahakā vahī hai, anya nahīṁ .) isaliye ananyapaneke dvārā dravyakā sat -utpād niścit hotā hai, (arthāt uparokta kathanānusār dravyakā dravyāpekṣāse ananyapanā honese, usake sat -utpād hai, — aisā ananyapane dvārā siddha hotā hai .)
isī bātako (udāharaṇ se) spaṣṭa kiyā jātā hai : —
jīv dravya honese aur dravya paryāyoṁmeṁ vartanese jīv nārakatva, tiryaṁcatva, manuṣyatva, devatva aur siddhatvameṁse kisī ek paryāyameṁ avaśyamev (pariṇamit) hogā . parantu vah jīv us paryāyarūp hokar kyā dravyatvabhūt anvayaśaktiko choṛatā hai ? nahīṁ choṛatā .
220pravacanasār[ bhagavānaśrīkuṁdakuṁd-