ih hi saṁsāriṇo jīvasyānādikarmapudgalopādhisannidhipratyayapravartamānapratikṣaṇ- vivartanasya kriyā kil svabhāvanirvr̥ttaivāsti . tatastasya manuṣyādiparyāyeṣu na kaścanāpyeṣ eveti ṭaṁkotkīrṇo‘sti, teṣāṁ pūrvapūrvopamardapravr̥ttakriyāphalatvenottarottaropamardyamānatvāt; phal- pr̥thaktvalakṣaṇasyātadbhāvābhidhānānyatvalakṣaṇasya ca kathanarūpeṇ dvitīyā, saṁjñālakṣaṇaprayojanādibhedarūp- syātadbhāvasya vivaraṇarūpeṇ tr̥tīyā, tasyaiv dr̥ḍhīkaraṇārthaṁ caturthīti gāthācatuṣṭayen sattādravyayor- bhedaviṣaye yuktikathanamukhyatā . tadanantaraṁ sattādravyayorguṇaguṇikathanen prathamā, guṇaparyāyāṇāṁ dravyeṇ sahābhedakathanen dvitīyā ceti svatantragāthādvayam . tadanantaraṁ dravyasya sadutpādāsadutpādayoḥ sāmānyavyākhyānen viśeṣavyākhyānen ca gāthācatuṣṭayaṁ, tataśca saptabhaṅgīkathanen gāthaikā ceti samudāyen
anvayārtha : — [eṣaḥ iti kaścit nāsti ] (manuṣyādiparyāyoṁmeṁ) ‘yahī’ aisī koī (śāśvat paryāy) nahīṁ haiṁ; [svabhāvanirvr̥ttā kriyā nāsti na ] (kyoṁki saṁsārī jīvake) svabhāvaniṣpanna kriyā nahīṁ ho so bāt nahīṁ hai; (arthāt vibhāvasvabhāvase utpanna honevālī rāg- dveṣamay kriyā avaśya hai .) [yadi ] aur yadi [paramaḥ dharmaḥ niḥphalaḥ ] paramadharma aphal hai to [kriyā hi aphalā nāsti ] kriyā avaśya aphal nahīṁ hai; (arthāt ek vītarāg bhāv hī manuṣyādiparyāyarūp phal utpanna nahīṁ karatī; rāg -dveṣamay kriyā to avaśya vah phal utpanna karatī hai .)..116..
ṭīkā : — yahān̐ (is viśvameṁ), anādikarmapudgalakī upādhike sadbhāvake āśray (-kāraṇ) se jisake pratikṣaṇ 1vivarttan hotā rahatā hai aise saṁsārī jīvako kriyā vāstavameṁ svabhāv niṣpanna hī hai; isaliye usake manuṣyādiparyāyoṁmeṁse koī bhī paryāy ‘yahī’ hai aisī ṭaṁkotkīrṇa nahīṁ hai; kyoṁki ve paryāyeṁ pūrva -pūrva paryāyoṁke nāśameṁ pravartamān kriyā phalarūp honese 2uttar -uttar paryāyoṁke dvārā naṣṭa hotī haiṁ . aur kriyākā phal to, mohake sāth 3milanakā nāś 1. vivartan = vipariṇaman; palaṭā (phe raphār) hote rahanā . 2. uttar -uttar = bādakī . (manuṣyādiparyāyeṁ rāgadveṣamay kriyākī phalarūp haiṁ, isaliye koī bhī paryāy pūrva
paryāyako naṣṭa karatī hai aur bādakī paryāyase svayaṁ naṣṭa hotī hai . 3. milan = mil jānā; miśritapanā; saṁbaṁdh; juṛān .