kriyā khalvātmanā prāpyatvātkarma . tannimittaprāptapariṇāmaḥ pudgalo‘pi karma . tatkāryabhūtā manuṣyādiparyāyā jīvasya kriyāyā mūlakāraṇabhūtāyāḥ pravr̥ttatvāt kriyāphalamev syuḥ, kriyā‘bhāve pudgalānāṁ karmatvābhāvāttatkāryabhūtānāṁ teṣāmabhāvāt . ath kathaṁ te karmaṇaḥ kāryabhāvamāyānti? karmasvabhāven jīvasvabhāvamabhibhūy kriyamāṇatvāt, pradīpavat . tathā hi — yathā khalu jyotissvabhāven tailasvabhāvamabhibhūy kriyamāṇaḥ pradīpo jyotiṣkāryaṁ, tathā manuṣyādiparyāyāḥ karmajanitā iti viśeṣeṇ vyaktīkaroti — kammaṁ karmarahitaparamātmano vilakṣaṇaṁ karma kartr̥ . kiṁviśiṣṭam . ṇāmasamakkhaṁ nirnāmanirgotramuktātmano viparītaṁ nāmeti samyagākhyā saṁjñā yasya tadbhavati nāmasamākhyaṁ nāmakarmetyarthaḥ . sabhāvaṁ śuddhabuddhaikaparamātmasvabhāvaṁ ah ath appaṇo sahāveṇ ātmīyen jñānāvaraṇādisvakīyasvabhāven karaṇabhūten abhibhūy tiraskr̥tya pracchādya taṁ pūrvoktamātmasvabhāvam . paścātkiṁ karoti . ṇaraṁ tiriyaṁ ṇeraiyaṁ vā suraṁ kuṇadi naratiryagnārak- surarūpaṁ karotīti . ayamatrārthaḥ – yathāgniḥ kartā tailasvabhāvaṁ karmatāpannamabhibhūy tiraskr̥tya
anvayārtha : — [ath ] vahān̐ [nāmasamākhyaṁ karma ] ‘nām’ saṁjñāvālā karma [svabhāven ] apane svabhāvase [ātmanaḥ svabhāvaṁ abhibhūy ] jīvake svabhāvakā parābhav karake, [naraṁ tiryañcaṁ nairayikaṁ vā suraṁ ] manuṣya, tiryaṁc, nārak athavā dev (-in paryāyoṁko) [karoti ] karatā hai ..117..
ṭīkā : — kriyā vāstavameṁ ātmāke dvārā prāpya honese karma hai, (arthāt ātmā kriyāko prāpta karatā hai — pahun̐catā hai isaliye vāstavameṁ kriyā hī ātmākā karma hai .) usake nimittase pariṇaman ko prāpta hotā huā (-dravyakarmarūpase pariṇaman karatā huā) pudgal bhī karma hai . us (pudgalakarma) kī kāryabhūt manuṣyādiparyāyeṁ mūlakāraṇabhūt aisī jīvakī kriyāse pravartamān honese kriyāphal hī haiṁ; kyoṁki kriyāke abhāvameṁ pudgaloṁko karmapanekā abhāv honese us (-pudgalakarma) kī kāryabhūt manuṣyādiparyāyoṁkā abhāv hotā hai .
vahān̐, ve manuṣyādiparyāyeṁ karmake kārya kaise haiṁ ? (so kahate haiṁ ki — ) ve karmasvabhāvake dvārā jīvake svabhāvakā parābhav karake kī jātī haiṁ, isaliye dīpakakī bhān̐ti . vah is prakār : — jaise 1jyoti (lau) ke svabhāvake dvārā telake svabhāvakā parābhav karake *1. jyoti = jyot; agni .