ātmā hi tāvatpariṇāmātmaiv, pariṇāmaḥ svayamātmeti svayamuktatvāt . pariṇāmastu cetanātmakatven jñānaṁ karma karmaphalaṁ vā bhavituṁ śīlaḥ, tanmayatvāccetanāyāḥ . tato jñānaṁ karma karmaphalaṁ cātmaiv . evaṁ hi śuddhadravyanirūpaṇāyāṁ paradravyasaṁparkāsaṁbhavātparyāyāṇāṁ dravyāntaḥ- pralayācca śuddhadravya evātmāvatiṣṭhate ..125..
athaivamātmano jñeyatāmāpannasya śuddhatvaniścayāt jñānatattvasiddhau śuddhātmatattvopalambho vyam ..124.. ath jñānakarmakarmaphalānyabhedanayenātmaiv bhavatīti prajñāpayati — appā pariṇāmappā ātmā bhavati . kathaṁbhūtaḥ . pariṇāmātmā pariṇāmasvabhāvaḥ . kasmāditi cet ‘pariṇāmo sayamādā’ iti pūrvaṁ svayamev bhaṇitatvāt . pariṇāmaḥ kathyate — pariṇāmo ṇāṇakammaphalabhāvī pariṇāmo bhavati . kiṁviśiṣṭaḥ . jñānakarmakarmaphalabhāvī; jñānakarmakarmaphalarūpeṇ bhavituṁ śīl ityarthaḥ . tamhā yasmādevaṁ tasmātkāraṇāt . ṇāṇaṁ pūrvasūtroktā jñānacetanā . kammaṁ tatraivauktalakṣaṇā karmacetanā . phalaṁ ca pūrvoktalakṣaṇaphalacetanā ca . ādā muṇedavvo iyaṁ cetanā trividhāpyabhedanayenātmaiv mantavyo jñātavya iti . etāvatā kimuktaṁ bhavati . trividhacetanāpariṇāmen pariṇāmī sannātmā kiṁ karoti . niścayaratnatrayātmakaśuddhapariṇāmen mokṣaṁ sādhayati, śubhāśubhābhyāṁ punarbandhamiti ..125.. evaṁ trividhacetanākathanamukhyatayā gāthātrayeṇ caturtha- sthalaṁ gatam . ath sāmānyajñeyādhikārasamāptau pūrvoktabhedabhāvanāyāḥ śuddhātmaprāptirūpaṁ phalaṁ darśayati — karma phalaṁ ca ] jñān, karma aur karmaphal [ātmā jñātavyaḥ ] ātmā hai aisā samajhanā ..125..
ṭīkā : — pratham to ātmā vāstavameṁ pariṇāmasvarūp hī hai, kyoṁki ‘pariṇām svayaṁ ātmā hai’ aisā (112vīṁ gāthāmeṁ bhagavat kundakundācāryadevane) svayaṁ kahā hai; tathā pariṇām cetanāsvarūp honese jñān, karma aur karmaphalarūp honeke svabhāvavālā hai, kyoṁki cetanā tanmay (jñānamay, karmamay athavā karmaphalamay) hotī hai . isaliye jñān, karma karmaphal ātmā hī hai .
isaprakār vāstavameṁ śuddhadravyake nirūpaṇameṁ paradravyake saṁparkakā (sambandha; saṁg) asaṁbhav honese aur paryāyeṁ dravyake bhītar 1pralīn ho jānese ātmā śuddhadravya hī rahatā hai ..125..
ab, isaprakār 2jñeyapaneko prāpta ātmākī śuddhatāke niścayase jñānatattvakī siddhi hone par śuddha ātmatattvakī upalabdhi (-anubhav, prāpti) hotī hai; isaprakār usakā abhinandan karate hue (arthāt ātmākī śuddhatāke nirṇayakī praśaṁsā karate hue — dhanyavād dete hue), dravyasāmānyake varṇanakā upasaṁhār karate haiṁ : —
246pravacanasār[ bhagavānaśrīkuṁdakuṁd-
1. pralīn ho jānā = atyaṁt līn ho jānā; magna ho jānā; ḍūb jānā; adr̥śya ho jānā .
2. jñeyapaneko prāpta = jñeyabhūt . (ātmā jñānarūp bhī aur jñeyarūp bhī hai, is jñeyatattva -prajñāpan adhikārameṁ yahān̐ dravya sāmānyakā nirūpaṇ kiyā jā rahā hai; usameṁ ātmā jñeyabhūtarūpase samāviṣṭa huā hai .)