viśeṣalakṣaṇaṁ jīvasya cetanopayogamayatvaṁ; ajīvasya punaracetanatvam . tatra yatra svadharmavyāpak- tvātsvarūpatven dyotamānayānapāyinyā bhagavatyā saṁvittirūpayā cetanayā, tatpariṇāmalakṣaṇen dravyavr̥ttirūpeṇopayogen ca nirvr̥ttatvamavatīrṇaṁ pratibhāti sa jīvaḥ . yatra punarupayogasahacaritāyā yathoditalakṣaṇāyāścetanāyā abhāvād bahirantaścācetanatvamavatīrṇaṁ pratibhāti so‘jīvaḥ ..127..
uvaogamao upayogamayaḥ akhaṇḍaikapratibhāsamayen sarvaviśuddhen kevalajñānadarśanalakṣaṇenārthagrahaṇavyāpār- rūpeṇ niścayanayenetthaṁbhūtaśuddhopayogen, vyavahāreṇ punarmatijñānādyaśuddhopayogen ca nirvr̥ttatvānniṣpanna- tvādupayogamayaḥ . poggaladavvappamuhaṁ acedaṇaṁ havadi ajjīvaṁ pudgaladravyapramukhamacetanaṁ bhavatyajīvadravyaṁ; pudgaladharmādharmākāśakālasaṁjñaṁ dravyapañcakaṁ pūrvoktalakṣaṇacetanāyā upayogasya cābhāvādajīvamacetanaṁ aur ajīvakā, (viśeṣ lakṣaṇ) acetanapanā hai . vahān̐ (jīvake) svadharmoṁmeṁ vyāpanevālī honese (jīvake) svasvarūpase prakāśit hotī huī, avināśinī, bhagavatī, saṁvedanarūp cetanāke dvārā tathā cetanāpariṇāmalakṣaṇ, 1dravyapariṇatirūp upayogake dvārā jisameṁ niṣpannapanā (-racanārūpapanā) avatarit pratibhāsit hotā hai, vah jīv hai aur jisameṁ upayogake sāth rahanevālī, 2yathokta lakṣaṇavālī cetanākā abhāv honese bāhar tathā bhītar acetanapanā avatarit pratibhāsit hotā hai, vah ajīv hai .
bhāvārtha : — dravyatvarūp sāmānyakī apekṣāse dravyoṁmeṁ ekatva hai tathāpi viśeṣ lakṣaṇoṁkī apekṣāse unake jīv aur ajīv aise do bhed haiṁ . jo (dravya) bhagavatī cetanāke dvārā aur cetanāke pariṇāmasvarūp upayog dvārā racit hai vah jīv hai, aur jo (dravya) cetanārahit honese acetan hai vah ajīv hai . jīvakā ek hī bhed hai; ajīvake pāṁc bhed haiṁ, in sabakā vistr̥t vivecan āge kiyā jāyagā ..127..
ab (dravyake) lokālokasvarūp viśeṣ (-bhed) niścit karate haiṁ : —
ākāśamāṁ je bhāg dharma -adharma -kāḷ sahit che, jīv -pudgalothī yukta che, te sarvakāḷe lok che. 128.
1. cetanākā pariṇāmasvarūp upayog jīvadravyakī pariṇati hai .
2. yathokta lakṣaṇavālī = ū par kahe anusār lakṣaṇavālī (cetanākā lakṣaṇ ū par hī kahanemeṁ āyā hai .)