asti hi dravyasya lokālokatven viśeṣaviśiṣṭatvaṁ svalakṣaṇasadbhāvāt . svalakṣaṇaṁ hi lokasya ṣaḍdravyasamavāyātmakatvaṁ, alokasya punaḥ kevalākāśātmakatvam . tatra sarvadravya- vyāpini paramamahatyākāśe yatra yāvati jīvapudgalau gatisthitidharmāṇau gatisthitī āskandataḥ tadgatisthitinibandhanabhūtau ca dharmā‘dharmāvabhivyāpyāvasthitau, sarvadravyavartanānimittabhūtaśca kālo nityadurlalitastattāvadākāśaṁ śeṣāṇyaśeṣāṇi dravyāṇi cetyamīṣāṁ samavāy ātmatven svalakṣaṇaṁ bhavatītyarthaḥ ..127.. ath lokālokarūpeṇ padārthasya dvaividhyamākhyāti — poggalajīvaṇibaddho aṇu- skandhabhedabhinnāḥ pudgalāstāvattathaivāmūrtatvātīndriyajñānamayatvanirvikāraparamānandaikasukhamayatvādilakṣaṇā jīvāścetthaṁbhūtajīvapudgalairnibaddhaḥ saṁbaddho bhr̥taḥ pudgalajīvanibaddhaḥ . dhammādhammatthikāyakālaḍḍho dharmā- dharmāstikāyau ca kālaśca dharmādharmāstikāyakālāstairāḍhayo bhr̥to dharmādharmāstikāyakālāḍhayaḥ . jo yaḥ eteṣāṁ pañcānāmitthaṁbhūtasamudāyo rāśiḥ samūhaḥ . vaṭṭadi vartate . kasmin . āgāse anantā- nantākāśadravyasya madhyavartini lokākāśe . so logo sa pūrvoktapañcānāṁ samudāyastadādhārabhūtaṁ lokākāśaṁ ceti ṣaḍdravyasamūho loko bhavati . kva . savvakāle du sarvakāle tu . tadbahirbhūtamanantānantākāśamalok ityabhiprāyaḥ ..128.. ath dravyāṇāṁ sakriyaniḥkriyatven bhedaṁ darśayatītyekā pātanikā, dvitīyā tu jīvapudgalayorarthavyañjanaparyāyau dvau śeṣadravyāṇāṁ tu
anvayārtha : — [ākāśe ] ākāśameṁ [yaḥ ] jo bhāg [pudgalajīvanibaddhaḥ ] jīv aur pudgalase saṁyukta [dharmādharmāstikāyakālāḍhayaḥ vartate ] tathā dharmāstikāy adharmāstikāy aur kālase samr̥ddha hai, [saḥ ] vah [sarvakāle tu ] sarvakālameṁ [lokaḥ ] lok hai . (śeṣ keval ākāś vah alok hai .)
ṭīkā : — vāstavameṁ dravya lokatva aur alokatvake bhedase viśeṣavān hai, kyoṁki apane -apane lakṣaṇoṁkā sadbhāv hai . lokakā svalakṣaṇ ṣaḍdravyasamavāyātmakapanā (-chah dravyoṁkā samudāyasvarūpapanā) hai aur alokakā keval ākāśātmakapanā (-mātra ākāśasvarūpapanā) hai . vahān̐, sarva dravyoṁmeṁ vyāpta hone vāle param mahān ākāśameṁ, jahān̐ jitanemeṁ gatisthiti dharmavāle jīv tathā pudgal gati -sthitiko prāpta hote haiṁ, (jahān̐ jitanemeṁ) unheṁ, gati -sthitimeṁ nimittabhūt dharma tathā adharma vyāpta hokar rahate haiṁ aur (jahān̐ jitanemeṁ) sarva dravyoṁko vartanāmeṁ nimittabhūt kāl sadā vartatā hai, vah utanā ākāś tathā śeṣ samasta
254pravacanasār[ bhagavānaśrīkuṁdakuṁd-