Pravachansar-Hindi (iso15919 transliteration).

< Previous Page   Next Page >


Page 262 of 513
PDF/HTML Page 295 of 546

 

paryāyatve śabdasya pr̥thivīskandhasyev sparśanādīndriyaviṣayatvam; apāṁ ghrāṇendriyāviṣayatvāt, jyotiṣo ghrāṇarasanendriyāviṣayatvāt, maruto ghrāṇarasanacakṣurindriyāviṣayatvācca . na cāgandhā- gandharasāgandharasavarṇāḥ evamapjyotirmārutaḥ, sarvapudgalānāṁ sparśādicatuṣkopetatvābhyupagamāt; vyaktasparśādicatuṣkānāṁ ca candrakāntāraṇiyavānāmārambhakairev pudgalairavyaktagandhāvyaktagandharasā- vyaktagandharasavarṇānāmapjyotirudaramarutāmārambhadarśanāt . na ca kvacitkasyacit guṇasya vyaktā- paudgalaḥ . yathā jīvasya naranārakādivibhāvaparyāyāḥ tathāyaṁ śabdaḥ pudgalasya vibhāvaparyāyo, na ca guṇaḥ . kasmāt . guṇasyāvinaśvaratvāt, ayaṁ ca vinaśvaro . naiyāyikamatānusārī kaścidvadatyākāś- guṇo‘yaṁ śabdaḥ . parihāramāhākāśaguṇatve satyamūrto bhavati . amūrtaśca śravaṇendriyaviṣayo na bhavati, dr̥śyate ca śravaṇendriyaviṣayatvam . śeṣendriyaviṣayaḥ kasmānna bhavatīti cet

aur ‘‘yadi śabda pudgalakī paryāy ho to vah pr̥thvīskaṁdhakī bhān̐ti sparśanādik idriyoṁkā viṣay honā cāhiye, arthāt jaise pr̥thvīskaṁdharūp pudgalaparyāy sarva indriyoṁse jñāt hotī hai usīprakār śabdarūp pudgalaparyāy bhī sabhī indriyoṁse jñāt honī cāhiye’’ (aisā tarka kiyā jāy to) aisā bhī nahīṁ hai; kyoṁki pānī (pudgalakī paryāy hone par bhī) ghrāṇendriyakā viṣay nahīṁ hai; agni (pudgalakī paryāy hone par bhī) ghrāṇendriy tathā rasanendriyakā viṣay nahīṁ hai aur vāyu (pudgalakī paryāy hone parabhī) ghrāṇ, rasanā tathā cakṣuindriyakā viṣay nahīṁ hai . aur aisā bhī nahīṁ hai ki pānī gaṁdh rahit hai (isaliye nākase agrāhya hai ), agni gaṁdh tathā ras rahit hai (isaliye nāk, jībhase agrāhya hai ) aur vāyu gaṁdh, ras tathā varṇa rahit hai (isaliye nāk, jībh tathā ān̐khoṁse agrāhya hai ); kyoṁki sabhī pudgal sparśādi 1catuṣkayukta svīkār kiye gaye haiṁ kyoṁki jinake sparśādi catuṣka vyakta haiṁ aise (1) candrakāṁtamaṇiko, (2) araṇiko aur (3) jau ko jo pudgal utpanna karate haiṁ unhīṁ ke dvārā (1) jisakī gaṁdh avyakta hai aise pānīkī, (2) jisakī gaṁdh tathā ras avyakta hai aisī agnikī aur (3) jisakī gaṁdh, ras tathā varṇa avyakta hai aisī udaravāyukī utpatti hotī dekhī jātī hai .

262pravacanasār[ bhagavānaśrīkuṁdakuṁd-

1. catuṣka = catuṣṭay, cārakā samūh . [samasta pudgaloṁmeṁpr̥thvī, jal, agni aur vāyu in sabahīmeṁ sparśādi cāroṁ guṇ hote haiṁ . mātra antar itanā hī haiṁ ki pr̥thvīmeṁ cāroṁ guṇ vyakta haiṁ, pānīmeṁ gaṁdh avyakta hai, agnimeṁ gaṁdh tathā ras avyakta hai, aur vāyumeṁ gaṁdh, ras, tathā varṇa avyakta haiṁ . is bātakī siddhike liye yukti isaprakār hai :candrakāntamaṇirūp pr̥thvīmeṁse pānī jharatā hai; araṇikī -lakaṛīmeṁse agni pragaṭ hotī hai aur jau khānese peṭameṁ vāyu utpanna hotī hai; isaliye (1) candrakāṁtamaṇimeṁ, (2) araṇi -lakaṛīmeṁ
aur (3) jau meṁ rahanevāle cāroṁ guṇ (1) pānīmeṁ, (2) agnimeṁ aur (3) vāyumeṁ hone cāhiye
. mātra antar itanā hī hai ki un guṇoṁmeṁse kuch apragaṭarūpase pariṇamit huye haiṁ . aur phi ra, pānīmeṁse motīrūp pr̥thvīkāy athavā agnimeṁse kājalarūp pr̥thvīkāyake utpanna hone par cāroṁ guṇ pragaṭ hote huye dekhe jāte
haiṁ
. ]