gamayati . tathā aśeṣaśeṣadravyāṇāṁ pratiparyāyaṁ samayavr̥ttihetutvaṁ kāraṇāntarasādhyatvātsamay- viśiṣṭāyā vr̥tteḥ svatasteṣāmasaṁbhavatkālamadhigamayati . tathā caitanyapariṇāmo‘cetanatvādev śeṣ- dravyāṇāmasaṁbhavan jīvamadhigamayati . evaṁ guṇaviśeṣād dravyaviśeṣo‘dhigantavyaḥ ..133 . 134..
ath dravyāṇāṁ pradeśavattvāpradeśavattvaviśeṣaṁ prajñāpayati — tr̥tīyasthale gāthātrayaṁ gatam . ath kāladravyaṁ vihāy jīvādipañcadravyāṇāmastikāyatvaṁ vyākhyāti — viruddha kāryakā hetu honese dharmako vah saṁbhav nahīṁ hai .
isīprakār (kālake atirikta) śeṣ samasta dravyoṁke pratyek paryāyameṁ samayavr̥ttikā hetupanā kālako batalātā hai, kyoṁki unake 1samayaviśiṣṭa vr̥tti kāraṇāntarase sadhatī honese (arthāt unake samayase viśiṣṭa aisī pariṇati anya kāraṇase hotī hai,) isaliye svataḥ unake vah (samayavr̥ttihetupanā) saṁbhavit nahīṁ hai .
isīprakār caitanyapariṇām jīvako batalātā hai, kyoṁki vah cetan honese śeṣ dravyoṁke saṁbhav nahīṁ hai .
isaprakār guṇaviśeṣase dravyaviśeṣ jānanā cāhiye .
bhāvārtha : — jaisā ki pahale batāyā gayā hai, – sparśa, ras, gaṁdh, varṇase pudgal dravyoṁkā astitva jñāt hotā hai . yahān̐ amūrta dravyoṁkā astitva unake viśeṣ lakṣaṇoṁse pragaṭ kiyā gayā hai .
caitanyapariṇāmarūp lakṣaṇ anubhavameṁ ātā hai isaliye ananta jīvadravyoṁkā astitva jñāt hotā hai . jīvādi samasta dravya jisake nimittase avagāh (avakāś) ko prāpta karate haiṁ aisā koī dravya honā cāhiye; vah dravya lokālokavyāpī ākāś hai . jīv aur pudgal gati karate hue mālūm hote haiṁ, isaliye jaise machalīko gati karanemeṁ nimittabhūt jal hai usī prakār jīv aur pudgaloṁko gati karanemeṁ nimittabhūt koī dravya honā cāhiye; vah dravya lokavyāpī dharmadravya hai . jaise manuṣyako sthitimeṁ nimittabhūt pr̥thvī hai usīprakār jīv aur pudgaloṁkī sthitimeṁ nimittabhūt koī dravya honā cāhiye . vah dravya lokavyāpī adharmadravya hai . jaise kumhārake cakrake calanemeṁ kīl nimittabhūt hai usīprakār (kālake atirikta) sarva dravyoṁke pariṇamanameṁ nimittabhūt koī dravya honā cāhiye; vah dravya asaṁkhyāt kālāṇu haiṁ, jinakī paryāyeṁ samay, ghaṛī, din, varṣa ityādirūpase vyakta hotī haiṁ .
isaprakār guṇabhedase dravyabhed niścit huā ..133 -134..
ab, dravyakā 2pradeśavatva aur apradeśavatvarūp viśeṣ (-bhed) batalāte haiṁ : —
266pravacanasār[ bhagavānaśrīkuṁdakuṁd-
1. kālake atirikta dravyoṁkī pariṇati ‘ek samayameṁ yah pariṇati huī hai’ isaprakār samayase viśiṣṭa hai arthāt vyavahārase usameṁ samayakī apekṣā ātī hai, isaliye usameṁ koī dravya — kāladravya — nimitta honā cāhiye .
2. pradeśavatva = pradeśavānapanā .