ākāśaṁ hi tāvat lokālokayorapi, ṣaḍdravyasamavāyāsamavāyayoravibhāgen vr̥ttatvāt . dharmādharmau sarvatra loke, tannimittagamanasthānānāṁ jīvapudgalānāṁ lokādbahistadekadeśe ca gamanasthānāsaṁbhavāt . kālo‘pi loke, jīvapudgalapariṇāmavyajyamānasamayādiparyāyatvāt; sa tu lokaikapradeś evāpradeśatvāt . jīvapudgalau tu yuktit ev loke, ṣaḍdravyasamavāyātmak- tvāllokasya . kiṁtu jīvasya pradeśasaṁvartavistāradharmatvāt, pudgalasya bandhahetubhūtasnigdharūkṣaguṇ-
edāṇi paṁcadavvāṇi etāni pūrvasūtroktāni jīvādiṣaḍdravyāṇyev ujjhiy kālaṁ tu kāladravyaṁ vihāy atthikāy tti bhaṇṇaṁte astikāyāḥ pañcāstikāyā iti bhaṇyante . kāyā puṇ kāyāḥ kāyaśabden punaḥ . kiṁ bhaṇyate . bahuppadesāṇ pacayattaṁ bahupradeśānāṁ saṁbandhi pracayatvaṁ samūh iti . atra pañcāsti- kāyamadhye jīvāstikāy upādeyastatrāpi pañcaparameṣṭhiparyāyāvasthā, tasyāmapyarhatsiddhāvasthā, tatrāpi siddhāvasthā . vastutastu rāgādisamastavikalpajālaparihārakāle siddhajīvasadr̥śā svakīyaśuddhātmāvastheti bhāvārthaḥ ..✽11.. evaṁ pañcāstikāyasaṁkṣepasūcanarūpeṇ caturthasthale gāthādvayaṁ gatam . ath dravyāṇāṁ lokākāśe‘vasthānamākhyāti — logālogesu ṇabho lokālokayoradhikaraṇabhūtayorṇabh ākāśaṁ tiṣṭhati . dhammādhammehiṁ ādado logo dharmādharmāstikāyābhyāmātato vyāpto bhr̥to lokaḥ . kiṁ kr̥tvā . sese paḍucca śeṣau jīvapudgalau pratītyāśritya . ayamatrārthaḥ — jīvapudgalau tāvalloke tiṣṭhatastayorgatisthityoḥ kāraṇabhūtau dharmādharmāvapi loke . kālo kālo‘pi śeṣau jīvapudgalau pratītya loke . ka smāditi cet . jīvapudgalābhyāṁ navajīrṇapariṇatyā vyajyamānasamayaghaṭikādiparyāyatvāt . śeṣaśabden kiṁ bhaṇyate . jīvā puṇ poggalā sesā jīvāḥ pudgalāśca punaḥ śeṣā bhaṇyanta iti . ayamatra bhāvaḥ — yathā siddhā bhagavanto yadyapi niścayen lokākāśapramitaśuddhāsaṁkhyeyapradeśe kevalajñānādiguṇādhārabhūte svakīyasvakīyabhāve tiṣṭhanti tathāpi vyavahāreṇ mokṣaśilāyāṁ tiṣṭhantīti bhaṇyante . tathā sarve padārthā yadyapi niścayen
ṭīkā : — pratham to ākāś lok tathā alokameṁ hai, kyoṁki chah dravyoṁke samavāy aur asamavāyameṁ binā vibhāgake rahatā hai . dharma aur adharma dravya sarvatra lokameṁ hai, kyoṁki unake nimittase jinakī gati aur sthiti hotī hai aise jīv aur pudgaloṁkī gati yā sthiti lokase bāhar nahīṁ hotī, aur na lokake ek deśameṁ hotī hai, (arthāt lokameṁ sarvatra hotī hai ) . kāl bhī lokameṁ hai, kyoṁki jīv aur pudgaloṁke pariṇāmoṁke dvārā (kālakī) samayādi paryāyeṁ vyakta hotī haiṁ; aur vah kāl lokake ek pradeśameṁ hī hai kyoṁki vah apradeśī hai . jīv aur pudgal to yuktise hī lokameṁ haiṁ, kyoṁki lok chah dravyoṁkā samavāyasvarūp hai .
aur isake atirikta (itanā viśeṣ jānanā cāhiye ki), pradeśoṁkā saṁkoc- vistār honā vah jīvakā dharma hai, aur baṁdhake hetubhūt snigdha -rukṣa ( – cikane -rūkhe) guṇ pudgalakā dharma honese jīv aur pudgalakā samasta lokameṁ yā usake ekadeśameṁ rahanekā