sūtrayiṣyate hi svayamākāśasya pradeśalakṣaṇamekāṇuvyāpyatvamiti . ih tu yathākāśasya pradeśāstathā śeṣadravyāṇāmiti pradeśalakṣaṇaprakāraikatvamāsūtryate . tato yathaikāṇuvyāpyenāṁśen gaṇyamānasyākāśasyānantāṁśatvādanantapradeśatvaṁ tathaikāṇuvyāpyenāṁśen gaṇyamānānāṁ dharmādharmaik- jīvānāmasaṁkhyeyāṁśatvāt pratyekamasaṁkhyeyapradeśatvam . yathā cāvasthitapramāṇayordharmādharmayostathā saṁvartavistārābhyāmanavasthitapramāṇasyāpi śuṣkārdratvābhyāṁ carmaṇ iv jīvasya svāṁśālpa- bahutvābhāvādasaṁkhyeyapradeśatvamev . amūrtasaṁvartavistārasiddhiśca sthūlakr̥śaśiśukumāraśarīravyāpi- tvādasti svasaṁvedanasādhyaiv . pudgalasya tu dravyeṇaikapradeśamātratvādapradeśatve yathodite satyapi utpattirbhaṇitā . paramāṇuvyāptakṣetraṁ pradeśo bhavati . tadagre vistareṇ kathayati ih tu sūcitamev ..137.. evaṁ pañcamasthale svatantragāthādvayaṁ gatam . ath kāladravyasya dvitīyādipradeśarahitatvenāpradeśatvaṁ vyavasthāpayati — samao samayaparyāyasyopādānakāraṇatvātsamayaḥ kālāṇuḥ . du punaḥ . sa ca kathaṁbhūtaḥ .
ṭīkā : — (bhagavat kundakundācārya) svayaṁ hī (140 veṁ) sūtra dvārā kaheṁge ki ākāśake pradeśakā lakṣaṇ ekāṇuvyāpyatva hai (arthāt ek paramāṇuse vyāpta honā vah pradeśakā lakṣaṇ hai ); aur yahān̐ (is sūtra yā gāthāmeṁ) ‘jis prakār ākāśake pradeś haiṁ usīprakār śeṣ dravyoṁke pradeś haiṁ’ isaprakār pradeśake lakṣaṇakī ekaprakāratā kahī jātī hai .
isaliye, jaise ekāṇuvyāpya (-ek paramāṇuse vyāpta ho aise) aṁśake dvārā gine jāne par ākāśake ananta aṁś honese ākāś anantapradeśī hai, usīprakār ekāṇuvyāpya ( – ek paramāṇuse vyāpta hone yogya) aṁśake dvārā gine jāne par dharma, adharma aur ek jīvake asaṁkhyāt aṁś honese ve – pratyek asaṁkhyātapradeśī hai . aur jaise 1avasthit pramāṇavāle dharma tathā adharma asaṁkhyātapradeśī haiṁ, usīprakār saṁkocavistārake kāraṇ 2anavasthit pramāṇavāle jīvake — sūkhe -gīle camaṛekī bhān̐ti — nij aṁśoṁkā alpabahutva nahīṁ hotā isaliye asaṁkhyātapradeśīpanā hī hai . (yahān̐ yah praśna hotā hai ki amūrta aise jīvakā saṁkocavistār kaise saṁbhav hai ? usakā samādhān kiyā jātā hai : — ) amūrtake saṁkocavistārakī siddhi to apane anubhavase hī sādhya hai, kyoṁki (sabako svānubhavase spaṣṭa hai ki) jīv sthūl tathā kr̥ś śarīrameṁ, tathā bālak aur kumārake śarīrameṁ vyāpta hotā hai .
pudgal to dravyataḥ ekapradeśamātra honese yathokta (pūrvakathit) prakārase apradeśī hai
1. avasthit pramāṇ = niyat parimāṇ, niścit māp; (dharma tathā adharma dravyakā māp lok jitanā niyat hai .)
2. anavasthit = aniyat; aniścit; (sūkhe -gīle carmakī bhān̐ti jīv parakṣetrakī apekṣāse saṁkoc vistārako prāpta honese aniścit māpavālā hai . aisā hone par bhī, jaise camaṛeke nij -aṁś kam -barḥ nahīṁ hote, usīprakār jīvake nij -aṁś kam -barḥ nahīṁ hote; isaliye vah sadā niyat asaṁkhyapradeśī hī hai .)