apradeś ev samayo, dravyeṇ pradeśamātratvāt . na ca tasya pudgalasyev paryāyeṇāpya- nekapradeśatvaṁ, yatastasya nirantaraṁ prastāravistr̥tapradeśamātrāsaṁkhyeyadravyatve‘pi parasparasaṁparkā- saṁbhavādekaikamākāśapradeśamabhivyāpya tasthuṣaḥ pradeśamātrasya paramāṇostadabhivyāptamekamākāśapradeśaṁ mandagatyā vyatipatat ev vr̥ttiḥ ..138..
ath kālapadārthasya dravyaparyāyau prajñāpayati — parasparabandho bhavati tathāvidhabandhābhāvātparyāyeṇāpi . ayamatrārthaḥ — yasmātpudgalaparamāṇorekapradeś- gamanaparyantaṁ sahakāritvaṁ ka roti na cādhikaṁ tasmādev jñāyate so‘pyekapradeś iti ..138.. ath pūrvoktakālapadārthasya paryāyasvarūpaṁ dravyasvarūpaṁ ca pratipādayati — vadivadado tasya pūrvasūtrodit-
ṭīkā : — kāl, dravyase pradeśamātra honese, apradeśī hī hai . aur use pudgalakī bhān̐ti paryāyase bhī anekapradeśīpanā nahīṁ hai; kyoṁki paraspar antarake binā 1prastārarūp vistr̥t pradeśamātra asaṁkhyāt kāladravya hone par bhī paraspar saṁparka na honese ek -ek ākāśapradeśako vyāpta karake rahanevāle kāladravyakī vr̥tti tabhī hotī hai (arthāt kālāṇukī pariṇati tabhī nimittabhūt hotī hai ) ki jab 2pradeśamātra paramāṇu us (kālāṇu) se vyāpta ek ākāśapradeśako mandagatise ullaṁghan karatā ho .
bhāvārtha : — lokākāśake asaṁkhyātapradeś haiṁ . ek -ek pradeśameṁ ek -ek kālāṇu rahā huā hai . ve kālāṇu snigdha -rūkṣaguṇake abhāvake kāraṇ ratnoṁkī rāśikī bhān̐ti pr̥thak- pr̥thak hī rahate haiṁ; pudgal -paramāṇuoṁkī bhān̐ti paraspar milate nahīṁ haiṁ .
jab pudgalaparamāṇu ākāśake ek pradeśako manda gatise ullaṁghan karatā hai (arthāt ek pradeśase dūsare anantar -nikaṭatam pradeś par manda gatise jātā hai ) tab us (ullaṁghit kiye jānevāle) pradeśameṁ rahanevālā kālāṇu usameṁ nimittabhūtarūpase rahatā hai . isaprakār pratyek kālāṇu pudgalaparamāṇuke ekapradeś takake gaman paryaṁt hī sahakārīrūpase rahatā hai, adhik nahīṁ; isase spaṣṭa hotā hai ki kāladravya paryāyase bhī anekapradeśī nahīṁ hai ..138..
ab, kālapadārthake dravya aur paryāyako batalāte haiṁ : – pra. 35
1. prastār = vistār . (asaṁkhyāt kāladravya samasta lokākāśameṁ phai le hue haiṁ . unake paraspar antar nahīṁ hai, kyoṁki pratyek ākāśapradeśameṁ ek -ek kāladravya rah rahā hai .)
2. pradeśamātra = ekapradeśī . (jab ekapradeśī aisā paramāṇu kisī ek ākāśapradeśako mandagatise
ullaṁghan kar rahā ho tabhī us ākāśapradeśameṁ rahanevāle kāladravyakī pariṇati usameṁ nimittabhūtarūpase
vartatī hai .)