yo hi yen pradeśamātreṇ kālapadārthenākāśasya pradeśo‘bhivyāptastaṁ pradeśaṁ manda- gatyātikramataḥ paramāṇostatpradeśamātrātikramaṇaparimāṇen ten samo yaḥ kālapadārtha- sūkṣmavr̥ttirūpasamayaḥ sa tasya kālapadārthasya paryāyastataḥ evaṁvidhātparyāyātpūrvottaravr̥ttivr̥ttatven- pudgalaparamāṇorvyatipatato mandagatyā gacchataḥ . kaṁ karmatāpannam . taṁ desaṁ taṁ pūrvagāthoditaṁ kālāṇuvyāptamākāśapradeśam . tassam ten kālāṇuvyāptaikapradeśapudgalaparamāṇumandagatigamanen samaḥ samānaḥ sadr̥śastatsamaḥ samao kālāṇudravyasya sūkṣmaparyāyabhūtaḥ samayo vyavahārakālo bhavatīti paryāyavyākhyānaṁ gatam . tado paro puvvo tasmātpūrvoktasamayarūpakālaparyāyātparo bhāvikāle pūrvamatītakāle ca jo attho yaḥ pūrvāparaparyāyeṣvanvayarūpeṇ dattapadārtho dravyaṁ so kālo sa kālaḥ kālapadārtho bhavatīti dravyavyākhyānam . samao uppaṇṇapaddhaṁsī sa pūrvoktasamayaparyāyo yadyapi pūrvāparasamayasantānāpekṣayā
anvayārtha : — [taṁ deśaṁ vyatipatataḥ ] paramāṇu ek ākāśapradeśakā (mandagatise) ullaṁghan karatā hai tab [tatsamaḥ ] usake barābar jo kāl (lagatā hai ) vah [samayaḥ ] ‘samay’ hai; [tatḥ pūrvaḥ paraḥ ] us (samay) se pūrva tathā paścāt aisā (nitya) [yaḥ arthaḥ ] jo padārtha hai [saḥ kālaḥ ] vah kāladravya hai; [samayaḥ utpannapradhvaṁsī ] ‘samay utpannadhvaṁsī hai ..139..
ṭīkā : — kisī pradeśamātra kālapadārthake dvārā ākāśakā jo pradeś vyāpta ho us pradeśako jab paramāṇu manda gatise atikram (ullaṁghan) karatā hai tab us pradeśamātra padārthakī paryāy hai; aur aisī us paryāyase pūrvakī tathā bādakī 3vr̥ttirūpase pravartamān honese
te deśanā atikramaṇ sam che ‘samay’, tatpūrvāpare je artha che te kāḷ che, utpannadhvaṁsī ‘samay’ che. 139.
274pravacanasār[ bhagavānaśrīkuṁdakuṁd-
1atikramaṇake 2parimāṇake barābar jo kālapadārthakī sūkṣmavr̥ttirūp ‘samay’ hai vah, us kāl
1. atikramaṇ = ullaṁghan karanā .2. parimāṇ = māp .
3. vr̥tti = vartanā so pariṇati hai (kāl padārtha vartamān samayase pūrvakī pariṇatirūp tathā usake bādakī pariṇatirūpase pariṇamit hotā hai, isaliye usakā nityatva pragaṭ hai .)