kramaṇaparimāṇāvacchinnenaikasamayenaikasmāllokāntād dvitīyaṁ lokāntamākrāmataḥ paramāṇor- saṁkhyeyāḥ kālāṇavaḥ samayasyānaṁśatvādasaṁkhyeyāṁśatvaṁ na sādhayanti ..139.. yānantasamayāvityarthaḥ . evamuktalakṣaṇe kāle vidyamāne‘pi paramātmatattvamalabhamāno‘tītānantakāle saṁsārasāgare bhramito‘yaṁ jīvo yatastataḥ kāraṇāttadev nijaparamātmatattvaṁ sarvaprakāropādeyarūpeṇ śraddheyaṁ, svasaṁvedanajñānarūpeṇ jñātavyamāhārabhayamaithunaparigrahasaṁjñāsvarūpaprabhr̥tisamastarāgādivibhāvatyāgen dhyeyamiti tātparyam ..139.. evaṁ kālavyākhyānamukhyatven ṣaṣṭhasthale gāthādvayaṁ gatam . ath pūrvaṁ dvārā ullaṁghit honevāle) asaṁkhya kālāṇu ‘samay’ ke asaṁkhya aṁśoṁko siddha nahīṁ karate, kyoṁki ‘samay’ niraṁś hai .
bhāvārtha : — paramāṇuko ek ākāśapradeśase dūsare anaṁtar (antararahit) ākāśapradeś par manda gatise jānemeṁ jitanā kāl lagatā hai use ‘samay’ kahate haiṁ . vah samay kāladravyakī sūkṣmātisūkṣma paryāy hai . kāladravya nitya hai; ‘samay’ utpanna hotā hai aur naṣṭa hotā hai . jaise ākāśapradeś ākāś dravyakā choṭese choṭā aṁś hai, usake bhāg nahīṁ hote, usīprakār ‘samay’ kāladravyakī choṭīse choṭī niraṁś paryāy hai, usake bhāg nahīṁ hote . yadi ‘samay’ ke bhāg hoṁ to paramāṇuke dvārā ek ‘samay’ meṁ ullaṁghan kiye jānevāle ākāśapradeśake bhī utane hī bhāg hone cāhiye; kintu ākāśapradeś to niraṁś hai; isaliye ‘samay’ bhī niraṁś hī hai .
yahān̐ praśna hotā hai ki ‘‘jab pudgal -paramāṇu śīghra gatike dvārā ek ‘samay’ meṁ lokake ek chorase dūsare chor tak pahun̐c jātā hai tab vah caudah rājū tak ākāśapradeśoṁmeṁ śreṇibaddha jitane kālāṇu haiṁ un sabako sparśa karatā hai; isaliye asaṁkhya kālāṇuoṁko sparśa karanese ‘samay’ke asaṁkhya aṁś honā cāhiye’’ isakā samādhān yah hai : —
jaise ananta paramāṇuoṁkā koī skaṁdh ākāśake ek pradeśameṁ samākar parimāṇameṁ (kadameṁ) ek paramāṇu jitanā hī hotā hai, so vah paramāṇuoṁke viśeṣ (khās) prakārake avagāhapariṇāmake kāraṇ hī hai; (paramāṇuoṁmeṁ aisī hī koī viśiṣṭa prakārakī nahīṁ hote; isīprakār koī paramāṇu ek samayameṁ asaṁkhya kālāṇuoṁko ullaṁghan karake lokake ek chorase dūsare chor tak pahun̐c jātā hai, so vah paramāṇuke viśeṣ prakārake gatipariṇāmake kāraṇ hī hai; (paramāṇumeṁ aisī hī koī viśiṣṭa prakārakī gatipariṇāmakī śakti hai, jisake kāraṇ aisā hotā hai;) isase kahīṁ ‘samay’ke asaṁkhya aṁś nahīṁ hote ..139..
276pravacanasār[ bhagavānaśrīkuṁdakuṁd-
1avagāhapariṇāmakī śakti hai, jisake kāraṇ aisā hotā hai,) isase kahīṁ paramāṇuke ananta aṁś
1. ākāśameṁ avagāhahetutvake kāraṇ aisī śakti hai ki usakā ek pradeś bhī ananta paramāṇuoṁko avakāś denemeṁ samartha hai .