dravyeṇānekapradeśatvaśaktiyuktaikapradeśatvātparyāyeṇ dvibahupradeśatvāccāsti tiryakpracayaḥ. na punaḥ kālasya, śaktyā vyaktyā caikapradeśatvāt . ūrdhvapracayastu trikoṭisparśitven sāṁśatvād dravyavr̥tteḥ sarvadravyāṇāmanivārit ev . ayaṁ tu viśeṣaḥ — samayaviśiṣṭavr̥ttipracayaḥ śeṣadravyāṇāmūrdhvapracayaḥ, samayapracay ev kālasyordhvapracayaḥ . śeṣadravyāṇāṁ vr̥tterhi samayādarthāntarabhūtatvādasti samay- viśiṣṭatvam . kālavr̥ttestu svataḥ samayabhūtatvāttannāsti ..141..
ath kālapadārthordhvapracayaniranvayatvamupahanti — bhaṇyate . sa ca pradeśapracayalakṣaṇastiryakpracayo yathā muktātmadravye bhaṇitastathā kālaṁ vihāy svakīy- svakīyapradeśasaṁkhyānusāreṇ śeṣadravyāṇāṁ sa bhavatīti tiryakpracayo vyākhyātaḥ . pratisamayavartināṁ pūrvottaraparyāyāṇāṁ muktāphalamālāvatsantān ūrddhvapracay ityūrdhvasāmānyamityāyatasāmānyamiti kramānekānta iti ca bhaṇyate . sa ca sarvadravyāṇāṁ bhavati . kiṁtu pañcadravyāṇāṁ saṁbandhī pūrvāparaparyāyasantānarūpo yo‘sāvūrdhvatāpracayastasya svakīyasvakīyadravyamupādānakāraṇam . kālastu pratisamayaṁ sahakārikāraṇaṁ bhavati . yastu kālasya samayasantānarūp ūrdhvatāpracayastasya kāl evopādānakāraṇaṁ sahakārikāraṇaṁ ca . kasmāt . kālasya bhinnasamayābhāvātparyāyā ev samayā dravyase anek pradeśīpanekī śaktise yukta ekapradeśavālā hai tathā paryāyase do athavā bahut (-saṁkhyāt, asaṁkhyāt aur ananta) pradeśavālā hai, isaliye unake tiryakpracay hai; parantu kālake (tiryakpracay) nahīṁ hai, kyoṁki vah śakti tathā vyakti (kī apekṣā) se ek pradeśavālā hai .
ū rdhvapracay to sarva dravyoṁke anivārya hī hai, kyoṁki dravyakī vr̥tti tīn koṭiyoṁko (-bhūt, vartamān, aur bhaviṣya aise tīnoṁ kāloṁko) sparśa karatī hai, isaliye aṁśoṁse yukta hai . parantu itanā antar hai ki 1samayaviśiṣṭa vr̥ttiyoṁkā pracay vah (kālako choṛakar) śeṣ dravyoṁkā ū rdhvapracay hai, aur samayoṁkā pracay vahī kāladravyakā ū rdhvapracay hai; kyoṁki śeṣ dravyoṁkī vr̥tti samayase arthāntarabhūt (-anya) honese vah (vr̥tti) samay viśiṣṭa hai, aur kāladravyakī vr̥tti to svataḥ samayabhūt hai, isaliye vah samayaviśiṣṭa nahīṁ hai ..141..
ab, kālapadārthakā ū rdhvapracay 2niranvay hai, is bātakā khaṁḍan karate haiṁ : —
280pravacanasār[ bhagavānaśrīkuṁdakuṁd-
1.* samayaviśiṣṭa = samayase viśiṣṭa; samayake nimittabhūt honese vyavahārase jisameṁ samayakī apekṣā hotī hai .
2. niranvay = anvay rahit, ek pravāharūp na honevālā, khaṁḍit; ekarūpatā -sadr̥śatāse rahit .