Pravachansar-Hindi (iso15919 transliteration).

< Previous Page   Next Page >


Page 286 of 513
PDF/HTML Page 319 of 546

 

vartidhrauvyamev kutastyam . evaṁ sati naśyati trailakṣaṇyaṁ, ullasati kṣaṇabhaṁgaḥ, astamupaiti nityaṁ dravyaṁ, udīyante kṣaṇakṣayiṇo bhāvāḥ . tatastattvaviplavabhayātkaścidavaśyamāśrayabhūto vr̥ttervr̥tti- mānanusartavyaḥ . sa tu pradeś evāpradeśasyānvayavyatirekānuvidhāyitvāsiddheḥ . evaṁ sapradeśatve hi kālasya kut ekadravyanibandhanaṁ lokākāśatulyāsaṁkhyeyapradeśatvaṁ nābhyupagamyet . paryāy- samayāprasiddheḥ . pradeśamātraṁ hi dravyasamayamatikrāmataḥ paramāṇoḥ paryāyasamayaḥ prasiddhayati . lokākāśatulyāsaṁkhyeyapradeśatve tu dravyasamayasya kutastyā tatsiddhiḥ . lokākāśatulyā- saṁkhyeyapradeśaikadravyatve‘pi tasyaikaṁ pradeśamatikrāmataḥ paramāṇostatsiddhiriti cennaivaṁ; ekadeśavr̥tteḥ jānīhi he śiṣya . kasmācchūnyamiti cet . atthaṁtarabhūdaṁ ekapradeśābhāve satyarthāntarabhūtaṁ bhinnaṁ bhavati yataḥ kāraṇāt . kasyāḥ sakāśādbhinnam . atthīdo utpādavyayadhrauvyātmakasattāyā iti . tathāhikāl- padārthasya tāvatpūrvasūtroditaprakāreṇotpādavyayadhrauvyātmakamastitvaṁ vidyate; taccāstitvaṁ pradeśaṁ vinā na isaliye) nāś aur utpādakī ekatāmeṁ pravartamān dhrauvya kahān̐se ho sakatā hai ? aisā honepar trilakṣaṇatā (utpādavyayadhrauvyatā) naṣṭa ho jātī hai, kṣaṇabhaṁg (bauddhasammat kṣaṇavināś) ullasit ho uṭhatā hai, nitya dravya asta ho jātā hai aur kṣaṇavidhvaṁsī bhāv utpanna hote haiṁ . isaliye hai . vah to pradeś hī hai (arthāt vah vr̥ttimān sapradeś hī hotā hai ), kyoṁki apradeśake anvay tathā vyatirekakā anuvidhāyitva asiddha hai . (jo apradeś hotā hai vah anvay tathā vyatirekoṁkā anusaraṇ nahīṁ kar sakatā, arthāt usameṁ dhrauvya tathā utpādvyay nahīṁ ho sakate .)

(praśna :) isaprakār kāl sapradeś hai to usake ekadravyake kāraṇabhūt lokākāś tulya asaṁkhyapradeś kyoṁ na mānane cāhiye ?

(uttar :) aisā ho to paryāyasamay prasiddha nahīṁ hotā, isaliye asaṁkhya pradeś mānanā yogya nahīṁ hai . paramāṇuke dvārā pradeśamātra dravyasamayakā ullaṁghan karane par (arthātparamāṇuke dvārā ekapradeśamātra kālāṇuse nikaṭake dūsare pradeśamātra kālāṇu tak maṁdagatise gaman karane par) paryāyasamay prasiddha hotā hai . yadi dravyasamay lokākāśatulya asaṁkhyapradeśī ho to paryāyasamayakī siddhi kahān̐se hogī ?

‘yadi dravyasamay arthāt kālapadārtha lokākāś jitane asaṁkhya pradeśavālā ek dravya ho to bhī paramāṇuke dvārā usakā ek pradeś ullaṁghit honepar paryāyasamayakī siddhi ho’ aisā kahā jāy to yah ṭhīk nahīṁ hai; kyoṁki (usameṁ do doṣ āte haiṁ ) :

286pravacanasār[ bhagavānaśrīkuṁdakuṁd-

1tattvaviplavake bhayase avaśya hī vr̥ttikā āśrayabhūt koī vr̥ttimān ḍhūn̐rḥanāsvīkār karanā yogya

1. tattvaviplav = vastusvarūpameṁ aṁdhādhundhī .