sarvavr̥ttitvavirodhāt . sarvasyāpi hi kālapadārthasya yaḥ sūkṣmo vr̥ttyaṁśaḥ sa samayo, na tu tadekadeśasya . tiryakpracayasyordhvapracayatvaprasaṁgācca . tathā hi — prathamameken pradeśen vartate, tato‘nyen, tato‘pyanyatareṇeti tiryakpracayo‘pyūrdhvapracayībhūy pradeśamātraṁ dravyam- vasthāpayati . tatastiryakpracayasyordhvapracayatvamanicchatā prathamamev pradeśamātraṁ kāladravyaṁ vyavasthāpayitavyam ..144..
athaivaṁ jñeyatattvamuktvā jñānajñeyavibhāgenātmānaṁ niścinvannātmano‘tyantavibhaktatvāy vyavahārajīvatvahetumālocayati — ghaṭate . yaśca pradeśavān sa kālapadārtha iti . ath mataṁ kāladravyābhāve‘pyutpādavyayadhrauvyatvaṁ ghaṭate . naivam . aṅgulidravyābhāve vartamānavakraparyāyotpādo bhūtarjuparyāyasya vināśastadubhayādhārabhūtaṁ dhrauvyaṁ kasya bhaviṣyati . na kasyāpi . tathā kāladravyābhāve vartamānasamayarūpotpādo bhūtasamayarūpo vināśastadubhayādhārabhūtaṁ dhrauvyaṁ ka sya bhaviṣyati . na ka syāpi . evaṁ satyetadāyāti – anyasya bhaṅgo‘nya- syotpādo‘nyasya dhrauvyamiti sarvaṁ vastusvarūpaṁ viplavate . tasmādvastuviplavabhayādutpādavyayadhrauvyāṇāṁ ko‘pyek ādhārabhūto‘stītyabhyupagantavyam . sa caikapradeśarūpaḥ kālāṇupadārtha eveti . atrātītā- nantakāle ye kecan siddhasukhabhājanaṁ jātāḥ, bhāvikāle ca ‘ātmopādānasiddhaṁ svayamatiśayavad’ ityādiviśeṣaṇaviśiṣṭasiddhasukhasya bhājanaṁ bhaviṣyanti te sarve‘pi kālalabdhivaśenaiv . tathāpi tatra nijaparamātmopādeyarucirūpaṁ vītarāgacāritrāvinābhūtaṁ yanniścayasamyaktvaṁ tasyaiv mukhyatvaṁ, na ca kālasya, ten sa hey iti . tathā coktam — ‘‘kiṁ palavieṇ bahuṇā je siddhā ṇaravarā gaye kāle sijjhahahi je
(1) [dravyake ek deśakī pariṇatiko sampūrṇa dravyakī pariṇati mānanekā prasaṁg ātā hai . ] ek deśakī vr̥ttiko sampūrṇa dravyakī vr̥tti mānanemeṁ virodh hai . sampūrṇa kāl padārthakā jo sūkṣma vr̥ttyaṁś hai vah samay hai, parantu usake ek deśakā vr̥ttyaṁś vah samay nahīṁ .
tathā, (2) tiryakpracayako ū rdhvapracayapanekā prasaṁg ātā hai . vah isaprakār hai ki : — pratham, kāladravya ek pradeśase varte, phi ra dūsare pradeśase varte aur phi ra anyapradeśase varte (aisā prasaṁg ātā hai ) isaprakār tiryakpracay ū rdhvapracay banakar dravyako pradeśamātra sthāpit karatā hai . (arthāt tiryakpracay hī ū rdhvapracay hai, aisā mānanekā prasaṁg ātā hai, isaliye dravyapradeśamātra hī siddha hotā hai .) isaliye tiryakpracayako ū rdhvapracayapanā na mānane (cāhane)vāleko pratham hī kāladravyako pradeśamātra niścit karanā cāhiye ..144..
(isaprakār jñeyatattvaprajñāpanameṁ dravyaviśeṣaprajñāpan samāpta huā .)
ab, isaprakār jñeyatattva kahakar, jñān aur jñeyake vibhāg dvārā ātmāko niścit karate hue, ātmāko atyanta vibhakta (bhinna) karaneke liye vyavahārajīvatvake hetukā vicār karate haiṁ : –