pravāhapravr̥ttapudgalasaṁśleṣadūṣitātmatayā prāṇacatuṣkābhisaṁbaddhatvaṁ vyavahārajīvatvaheturvibhakta-
vyo‘sti ..145..
ath ke prāṇā ityāvedayati — ityādi yathākrameṇ gāthāṣṭakaparyantaṁ sāmānyabhedabhāvanāvyākhyānaṁ karoti . tadyathā . ath jñānajñeyajñāpanārthaṁ tathaivātmanaḥ prāṇacatuṣken sah bhedabhāvanārthaṁ vā sūtramidaṁ pratipādayati — logo loko bhavati . kathaṁbhūtaḥ . ṇiṭṭhido niṣṭhitaḥ samāptiṁ nīto bhr̥to vā . kaiḥ kartr̥bhūtaiḥ . aṭṭhehiṁ sahajaśuddhabuddhaikasvabhāvo yo‘sau paramātmapadārthastatprabhr̥tayo ye‘rthāstaiḥ . punarapi kiṁviśiṣṭaḥ . sapadesehiṁ samaggo svakīyapradeśaiḥ samagraḥ paripūrṇaḥ . athavā padārthaiḥ . kathaṁbhūtaiḥ . sapradeśaiḥ pradeśasahitaiḥ . punarapi kiṁviśiṣṭo lokaḥ . ṇicco dravyārthikanayen nityaḥ lokākāśāpekṣayā vā . athavā nityo, na kenāpi puruṣaviśeṣeṇ kr̥taḥ . jo taṁ jāṇadi yaḥ kartā taṁ jñeyabhūtaṁ lokaṁ jānāti jīvo sa jīvapadārtho bhavati . etāvatā kimuktaṁ bhavati . yo‘sau viśuddhajñānadarśanasvabhāvo jīvaḥ sa jñānaṁ jñeyaśca bhaṇyate . śeṣapadārthāstu jñeyā eveti jñātr̥jñeyavibhāgaḥ . punarapi kiṁviśiṣṭo jīvaḥ . pāṇacadukke ṇa saṁbaddho yadyapi niścayen svataḥsiddhaparamacaitanyasvabhāven niścayaprāṇen jīvati tathāpi vyavahāreṇānādikarmabandhavaśādā- yurādyaśuddhaprāṇacatuṣkenāpi saṁbaddhaḥ san jīvati . tacca śuddhanayen jīvasvarūpaṁ na bhavatīti bhedabhāvanā jñātavyetyabhiprāyaḥ ..145.. athendriyādiprāṇacatuṣkasvarūpaṁ pratipādayati — atīndriyānantasukhasva- bhāvātmano vilakṣaṇ indriyaprāṇaḥ, manovākkāyavyāpārarahitātparamātmadravyādvisadr̥śo balaprāṇaḥ, sarvadā avināśī niścayajīvatva honepar bhī, saṁsārāvasthāmeṁ anādipravāharūpase pravartamān pudgal saṁśleṣake dvārā svayaṁ dūṣit honese usake cār prāṇoṁse saṁyuktapanā hai — jo ki (saṁyuktapanā) vyavahārajīvatvakā hetu hai, aur vibhakta karane yogya hai .
bhāvārtha : — ṣaṭ dravyoṁkā samudāy vah lok hai . jīv use (apanī) acintya jñānaśaktise jānatā hai; isaliye jīvake atirikta śeṣ dravya jñey haiṁ aur jīv jñān tathā jñey hai . us jīvako vastuke svarūpabhūt honese jo kabhī naṣṭa nahīṁ hotā, aisā niścayajīvatva sadā hī hai . us niścay jīvatvakā kāraṇ svābhāvik anantajñānaśakti hai . aisā niścayajīvatva jīvake sadā hone par bhī vah, saṁsār daśāmeṁ svayaṁ pudgalake saṁbaṁdhase dūṣit honese cār prāṇoṁse saṁyukta hai, aur isaliye usake vyavahārajīvatva bhī hai . us vyavahārajīvatvako kāraṇarūp jo cār prāṇoṁse saṁyuktapanā usase jīvako bhinna karanā cāhiye ..145..
ab, prāṇ kaun – kaunase haiṁ, so batalāte haiṁ : — pra. 37