sparśanarasanaghrāṇacakṣuḥśrotrapaṁcakamindriyaprāṇāḥ, kāyavāṅmastrayaṁ balaprāṇāḥ, bhav- dhāraṇanimittamāyuḥprāṇaḥ, udaṁcananyaṁcanātmako marudānapānaprāṇaḥ ..146..
ath prāṇānāṁ niruktyā jīvatvahetutvaṁ paudgalikatvaṁ ca sūtrayati — anādyanantasvabhāvātparamātmapadārthādviparītaḥ sādyanta āyuḥprāṇaḥ, ucchvāsaniśvāsajanitakhedarahitā- cchuddhātmatattvātpratipakṣabhūt ānapānaprāṇaḥ . evamāyurindriyabalocchvāsarūpeṇābhedanayen jīvānāṁ saṁbandhinaścatvāraḥ prāṇā bhavanti . te ca śuddhanayen jīvādbhinnā bhāvayitavyā iti ..146.. ath ta ev prāṇā bhedanayen daśavidhā bhavantītyāvedayati —
anvayārtha : — [indriyaprāṇaḥ ca ] indriyaprāṇ, [tathā balaprāṇaḥ ] balaprāṇ, [tathā ca āyuḥprāṇ: ] āyuprāṇ [ca ] aur [ānapānaprāṇaḥ ] śvāsocchvās prāṇ — [te ] ye (cār) [jīvānāṁ ] jīvoṁke [prāṇāḥ ] prāṇ [bhavanti ] haiṁ ..146..
ṭīkā : — sparśan, rasanā, ghrāṇ, cakṣu aur śrotra — yah pān̐c indriyaprāṇ haiṁ; kāy, vacan aur man, — yah tīn balaprāṇ haiṁ, bhav dhāraṇakā nimitta (arthāt manuṣyādi paryāyakī sthitikā nimitta) āyuprāṇ hai; nīce aur ū par jānā jisakā svarūp hai aisī vāyu (śvās) śvāsocchvās prāṇ hai ..146..
ab, vyutpattise prāṇoṁko jīvatvakā hetupanā aur unakā paudgalikapanā sūtra dvārā kahate haiṁ (arthāt prāṇ jīvatvake hetu hai aisā vyutpattise daraśāte haiṁ tathā prāṇ paudgalik haiṁ aisā kahate haiṁ ) : —
vaḷī prāṇ śvāsocchvās – e sau, jīv kerā prāṇ che . 146.
290pravacanasār[ bhagavānaśrīkuṁdakuṁd-