svalakṣaṇabhūtasvarūpāstitvaniścitasyaikasyārthasya svalakṣaṇabhūtasvarūpāstitvaniścit evānya- sminnarthe viśiṣṭarūpatayā saṁbhāvitātmalābho‘rtho‘nekadravyātmakaḥ paryāyaḥ . sa khalu pudgalasya pudgalāntar iv jīvasya pudgale saṁsthānādiviśiṣṭatayā samupajāyamānaḥ saṁbhāvyat ev . upapannaścaivaṁvidhaḥ paryāyaḥ, anekadravyasaṁyogātmatven kevalajīvavyatirek mātrasyaikadravyaparyāyasyā- skhalitasyāntaravabhāsanāt ..152..
ath paryāyavyaktīrdarśayati — prathamaviśeṣāntarādhikāre samudāyapātanikā . tadyathā — ath punarapi śuddhātmano viśeṣabhedabhāvanārthaṁ naranārakādiparyāyarūpaṁ vyavahārajīvatvahetuṁ darśayati — atthittaṇicchidassa hi cidānandaikalakṣaṇasvarūpāsti- tven niścitasya jñātasya hi sphu ṭam . kasya . atthassa paramātmapadārthasya atthaṁtaramhi śuddhātmārthādanyasmin jñānāvaraṇādikarmarūpe arthāntare saṁbhūdo saṁjāt utpannaḥ attho yo naranārakādirūpo‘rthaḥ, pajjāo so nirvikāraśuddhātmānubhūtilakṣaṇasvabhāvavyañjanaparyāyādanyādr̥śaḥ san vibhāvavyañjanaparyāyo bhavati sa itthaṁbhūtaparyāyo jīvasya . kaiḥ kr̥tvā jātaḥ . saṁṭhāṇādippabhedehiṁ saṁsthānādirahitaparamātmadravyavilakṣaṇaiḥ saṁsthānasaṁhananaśarīrādiprabhedairiti ..152.. ath tānev paryāyabhedān vyaktīkaroti — ṇaraṇārayatiriyasurā
ṭīkā : — svalakṣaṇabhūt svarūp – astitvase niścit ek arthakā (dravyakā), svalakṣaṇabhūt svarūp – astitvase hī niścit aise anya arthameṁ (dravyameṁ) viśiṣṭarūpase (-bhinna – bhinna rūpase) utpanna hotā huā jo artha (-bhāv), vah anekadravyātmak paryāy hai vah anekadravyātmak paryāy vāstavameṁ, jaise pudgalakī anya pudgalameṁ (anekadravyātmak utpanna hotī huī dekhī jātī hai usīprakār, jīvakī pudgalameṁ saṁsthānādise viśiṣṭatayā (-saṁsthān ityādike bhed sahit) utpanna hotī huī anubhavameṁ avaśya ātī hai . aur aisī paryāy upapanna (-yogya ghaṭit, nyāyayukta) hai; kyoṁki jo keval jīvakī vyatirekamātra hai aisī askhalit ekadravyaparyāy hī anek dravyoṁke saṁyogātmakarūpase bhītar avabhāsit hotī hai .
bhāvārtha : — yadyapi pratyek dravyakā svarūp – astitva sadā hī bhinna – bhinna rahatā hai tathāpi, jaise pudgaloṁkī anya pudgalake saṁbaṁdhase skaṁdharūp paryāy hotī hai usīprakār jīvakī pudgaloṁke saṁbaṁdhase devādik paryāy hotī hai . jīvakī aisī anekadravyātmak devādiparyāy ayukta nahīṁ hai; kyoṁki bhītar dekhane par, anek dravyoṁkā saṁyog hone par bhī, jīv kahīṁ pudgaloṁke sāth ekarūp paryāy nahīṁ karatā, parantu vahān̐ bhī mātra jīvakī (-pudgalaparyāyase bhinna-) askhalit (-apanese cyut na honevālī) ekadravyaparyāy hī sadā pravartamān rahatī hai ..152..
ab paryāyake bhed batalāte haiṁ : —
298pravacanasār[ bhagavānaśrīkuṁdakuṁd-