yato hi sūkṣmatvapariṇatairbādarapariṇataiścānatisūkṣmatvasthūlatvāt karmatvapariṇamanaśakti- yogibhiratisūkṣmasthūlatayā tadayogibhiścāvagāhaviśiṣṭatven parasparamabādhamānaiḥ svayamev sarvat ev pudgalakāyairgāḍhaṁ nicito lokaḥ, tato‘vadhāryate na pudgalapiṇḍānāmānetā puruṣo‘sti ..168..
athātmanaḥ pudgalapiṇḍānāṁ karmatvakartr̥tvābhāvamavadhārayati —
yogyairbādaraiśca . punaśca kathaṁbhūtaiḥ . appāoggehiṁ atisūkṣmasthūlatven karmavargaṇāyogyatārahitaiḥ . punaśca kiṁviśiṣṭaiḥ . joggehiṁ atisūkṣmasthūlatvābhāvātkarmavargaṇāyogyairiti . ayamatrārthaḥ — niścayen śuddha- svarūpairapi vyavahāreṇ karmodayādhīnatayā pr̥thivyādipañcasūkṣmasthāvaratvaṁ prāptairjīvairyathā loko nirantaraṁ bhr̥tastiṣṭhati tathā pudgalairapi . tato jñāyate yatraiv śarīrāvagāḍhakṣetre jīvastiṣṭhati bandhayogyapudgalā api
ṭīkā : — sūkṣmatayā pariṇat tathā bādararūp pariṇat, ati sūkṣma athavā ati sthūl na honese karmarūp pariṇat honekī śaktivāle tathā ati sūkṣma athavā ati sthūl honese karmarūp pariṇat honekī śaktise rahit — aise pudgalakāryoṁke dvārā, avagāhakī viśiṣṭatāke kāraṇ paraspar bādhā kiye vinā, svayamev sarvataḥ (sarva pradeśoṁse) lok gārḥ bharā huā hai . isase niścit hotā hai ki pudgalapiṇḍoṁkā lānevālā ātmā nahīṁ hai .
bhāvārtha : — is lokameṁ sarvatra jīv haiṁ aur karmabaṁdhake yogya pudgalavargaṇā bhī sarvatra hai . jīvake jaise pariṇām hote haiṁ usīprakārakā jīvako karmabaṁdh hotā hai . aisā nahīṁ hai ki ātmā kisī bāharake sthānase karmayogya pudgal lākar baṁdh karatā hai ..168..
ab aisā niścit karate haiṁ ki ātmā pudgalapiṇḍoṁko karmarūp nahīṁ karatā : —
anvayārtha : — [karmatvaprāyogyāḥ skaṁdhāḥ ] karmatvake yogya skaṁdh [jīvasyapariṇatiṁ prāpya ] jīvakī pariṇatiko prāpta karake [karmabhāvaṁ gacchanti ] karmabhāvako prāpta hote haiṁ; [na hi te jīven pariṇamitāḥ ] jīv unako nahīṁ pariṇamātā ..169..
karmatvane pāme; nahi jīv pariṇamāve temane. 169.